Webfilm: De regels van Matthijs
De Gouden Kalf winnende documentaire over autist Matthijs stond al op Uitzending Gemist, en krijgt nu ook een bescheiden bioscooprelease. Terecht, want Marc Schmidt geeft de strijd van die ene buitenstaander een universele dimensie.
Wat een belangrijke prijs niet kan betekenen voor een film. Aanvankelijk bestond er weinig animo, om Marc Schmidts weerbarstige portret over zijn autistische jeugdvriend Matthijs in de bioscoop te brengen. Maar toen won Schmidt in Utrecht een Gouden Kalf en begonnen distributeurs ineens te schuiven. Cinema Delicatessen geeft de documentaire nu alsnog een release — zij het op bescheiden schaal.
Dat is terecht, maar ook opmerkelijk. De regels van Matthijs werd al uitgezonden op televisie en staat ook op Uitzending Gemist. Cinema Delicatessen lijkt niet te vrezen dat het ene platform het andere bijt. Dat verdient navolging, in een filmindustrie die in dit opzicht nog angstig en behoudend opereert.
Het blijft een misser dat De regels van Matthijs niet meteen is aangekocht. Reden voor afwijzing: het zou een ‘doelgroepenfilm’ zijn. Niets is minder waar. Schmidt weet een hyperpersoonlijk onderwerp, zijn vriendschap, juist uit die context te scheuren en een universele draai te geven. Je hoeft geen autist te zijn om veel te herkennen in Matthijs’ woelige bestaan. Bijvoorbeeld zijn gevoel dat zijn huis een veilige haven is, dat hem beschermt tegen een chaotische en opdringerige wereld. Of hoe hij heen en weer kan schieten tussen wanhoop op het ene en relativering op het andere moment — als hij meer afstand heeft tot de situatie.
De regels van Matthijs is bijna een eerstepersoonsvertelling. Met Schmidt achter de camera, en Matthijs ervoor. Het eerste half uur zitten we volledig opgesloten in zijn huis. Conversaties ("Als autist moet je alles uitdenken") worden versneden met rondkijkjes in het omgewoelde hol. Open stekkerdozen, loshangende draadjes, paperassen, blikjes, potten. Matthijs leeft in een wildernis. Dat is nu eenmaal zijn orde.
Die orde wordt hem alleen niet gegund. Er hangt Matthijs, als een zwaard van Damocles, een woninguitzetting boven het hoofd, vanwege zijn eigengereide verbouwingsdrang. De gevolgen zijn uiteindelijk dramatisch en tragisch. Het is een eeuwenoude frictie: tussen het vrijzinnige individu en de maatschappij die hem of haar probeert te temmen.
Het tekent Schmidts ambachtelijkheid dat hij Matthijs’ gevecht zonder voorbehoud in beeld brengt. Hard, maar eerlijk. Tegelijkertijd legt Schmidt ook de compassie aan de dag die je van een vriend verwacht. Hij bombardeert buitenstaander Matthijs geen moment tot freak. Zijn perspectief wordt eerder genormaliseerd. De rollen draaien om: de kijker gaat zich een beetje de buitenstaander voelen. Dat onderstreept mooi dat de wereld niet alleen last heeft van Matthijs, maar Matthijs even goed van de wereld.
Niels Bakker