Webfilm: Antonioni’s docudebuut

Michelangelo Antonioni zou dit jaar zijn honderdste verjaardag vieren. Hij schoot in 1943, net de dertig gepasseerd, zijn eerste documentaire, die sinds kort met ondertitels op YouTube staat. In de neo-realistische stijl schuilt een mooi voorproefje op de filmische sensitiviteit die zou uitgroeien tot zijn handelsmerk.

Er is in Nederland nog weinig aandacht voor, maar 2012 is het honderdste geboortejaar van Michelangelo Antonioni. De meestercineast, in 2007 op dezelfde dag overleden als Ingmar Bergman, schoot zijn debuut tijdens de Tweede Wereldoorlog, op de Italiaanse Po-vlakte, waar Luchino Visconti op hetzelfde moment Ossessione maakte. Maar in de hectiek van de oorlog raakte een deel van de negatieven beschadigd, waardoor Antonioni de korte documentaire pas in 1947 kon afmonteren.

Gente del Po, recent door Criterion ondertiteld op YouTube gezet, laat een regisseur zien die volop bezig is zichzelf uit te vinden. Zoals van een veelbelovende beginneling te verwachten valt, volgt Antonioni even braaf als bekwaam de dominante neo-realistische stijlwetten van die tijd — wat hij zou doen in alle documentaires tot zijn fictiedebuut Cronaca di un amore (1950). Achteraf beschouwde Antonioni zijn eersteling als blauwdruk. "Alles wat ik nadien maakte, goed of slecht, begint daar, uit deze film over de rivier de Po."

Het klinkt als een wollig filmmaker-statement, maar in dit geval snijdt het hout. Op sommige momenten zie je Antonioni’s visuele sensitiviteit zich al ontpoppen. Zijn gevoel voor perspectief en kadrering, zoals in het kijkje door het riet naar de sombere blik van een jonge vrouw, of de schuin van boven gefilmde boten die de rivier als messen doorklieven. En dat alles tegen donkere, onheilspellende wolkenluchten, die de arme landarbeiders alleen maar nietiger maken in hun gevecht tegen de elementen. Hoewel geromantiseerder weergegeven dan in zijn latere werk, is dit Antonioni ten voeten uit: hij maakt, in een claustrofobisch wijdse omgeving, pijnlijk voelbaar hoe eenzaam, verlaten en geïsoleerd de mens is.

Die existentiële wanhoop zou ook steeds sterker weerklinken in zijn associatieve vertellingen. Wat dat betreft is het ironisch dat je sommige meesterwerken kunt terugvinden op YouTube, opgeknipt en wel. Het heeft wel iets, dat films van de regisseur die in brokstukjes filmde, nu weer tot diezelfde brokstukjes zijn teruggebracht. En toch vraag je je af waarom. Het geringe aantal hits wijst erop dat weinigen Antonioni op deze manier wensen te consumeren. Heb je, om zijn afgemeten, trage, magische shots en gefragmenteerde psychologie aan te kunnen, misschien de rust en onderdompeling nodig van een lineaire vertoning? Dus zonder al die doorklik-interrupties?

Gelukkig staat het magistrale L’avventura (1960) inmiddels ook op Mubi. Weliswaar tegen betaling — maar dat is de kijkervaring die je ervoor terugkrijgt, meer dan waard.

Niels Bakker