Virtual Reality en Famous Deaths op IDFA’s DocLab

In de Virtual Reality-installatie The Enemy op IDFA’s DocLab sta je midden tussen twee levensechte soldaten, een van de vele angstaanjagende ervaringen op de expositie in De Brakke Grond die op het netvlies en in de neusvleugels gebrand blijven.

Virtual Reality (VR) leent zich uitstekend voor het vertellen van documentaire verhalen, bewijst IDFA’s meest vernieuwende onderdeel DocLab. In de gratis toegankelijke expositie in De Brakke Grond krijg je een Oculus Riftbril opgezet waarna je lichaam lijkt te verdwijnen en je 360 graden omringd wordt door een driedimensionale wereld waarin je niet zo snel zou belanden. De VR-projecten op DocLab hebben niets met games van doen, ze maken vooral akelig goed voelbaar hoe het is voor iemand anders om een ingrijpende gebeurtenis mee te maken. In het huiselijk-geweldproject Kiya sta je midden in de huiskamer waar een man met een pistool twee vrouwen bedreigt. De geluidsband bestaat uit echte opnamen van telefoongesprekken naar het Amerikaanse noodnummer 911. Aan het eind ben je alleen achtergelaten aan de keukentafel, en kun je alleen maar beduusd terugdenken aan de panieksituatie die je zojuist van zo dichtbij lijkt te hebben meegemaakt.

Angstaanjagend echt is ook het imponerende The Enemy, de VR-installatie gemaakt door oorlogsfotograaf Karim Ben Khelifa, waarin twee levensechte strijders uit Israël en Palestina plotseling in 3D achter je opduiken — wat een echte schrikreactie oplevert, die wezenlijk anders voelt dan in de bioscoop. De strijders komen letterlijk tegenover elkaar te staan. Zelf sta je in het midden, of kun je rondlopen in de ruimte om te luisteren naar hun verhalen vanuit verschillende perspectieven. De dreiging van een daadwerkelijke confrontatie hangt de hele tijd in de lucht.

In de inmiddels weer actueel geworden VR-documentaire Witness 360: 7/7 reconstrueert een overlevende de dag waarop de bomaanslagen op de metro in Londen in 2005 haar leven compleet zou veranderen. Ze laat je zo het trauma dat zij eraan overhield goed meevoelen. Doordat de 360 graden-beelden van Londen direct op straat zijn opgenomen, waan je je voor even in de stad op het moment voordat die zou worden opgeschrikt door de bomaanslagen.

In RecoVR: Mosul, a Collective Reconstruction kun je rondlopen in een museum dat niet meer bestaat. De VR-installatie is een reconstructie van de collectie historische kunstvoorwerpen in het Mosul Museum in Irak die in 2014 door IS bestormd en verwoest werden. De collectie is nu digitaal gereconstrueerd met behulp van gecrowdsourced beeldmateriaal, aangevuld met archeologische artefacten uit de 3D-printer die voor je staan opgesteld. Het project is deels geïnspireerd op Liv Schneiders VR-project Museum of Stolen Art, dat binnenkort online te vinden zal zijn.

De virtual reality-journalistiek is duidelijk in opkomst en geeft een nieuwe vorm aan het aloude ooggetuigenverslag en de reconstructie. Dat bleek ook deze week weer, toen The New York Times een compilatie maakte van verschillende herdenkingsbijeenkomsten in Parijs gemaakt met virtual reality-techniek. Begin 2016 zal de Oculus Rift-bril op de consumentenmarkt komen en worden de documentaire vertelmogelijkheden vast steeds verder uitgebreid.

De meest morbide ervaring op DocLab biedt Famous Deaths, geen VR-installatie maar een ‘geurdocumentaire’ in twee mortuariumkisten. Het begint al als de klep van twee ijzeren kisten opengaan en er onverwacht twee voeten blijken uit te steken, wat een redelijk absurd gezicht is. Het lachten vergaat je al snel als je zelf in de ijzeren kist wordt gerold, inclusief paniekknop, en de klep dichtgaat. Via geur en geluid beleef je de laatste vier minuten van het leven van Kennedy en Khadaffi, in het pikkedonker en zonder visuele prikkels. De geurherinnering (leren autostoel, mest) blijft ook de dag erna nog in je neusvleugels hangen. Famous Deaths is een ervaring die je niet licht zal vergeten, net als alle (VR)-installaties op DocLab, verreweg het meest vooruitstrevende onderdeel van IDFA.

Mariska Graveland

DocLab, van 9.00-23.00u, Brakke Grond Witte Zaal, gratis toegang. Ter plekke kun je reserveren voor de VR-installaties