Telefilm 2017: Jorien van Nes over De Aflossing

"Velen zien dit werk als een spelletje"

De afgelopen zes weken verscheen iedere woensdag een nieuwe Nederlandse film op televisie. Regisseur Jorien van Nes sluit deze week af met De Aflossing, over twee broers in conflict over de bankencrisis. Van Nes: "Uiteindelijk vind ik het belangrijkste wie deze mensen zijn en hoe ze in hun leven staan."

Het begint met een begrafenis. De vader van Thomas (Waldemar Toonstra) en Arne (Gijs Naber) is overleden, zijn zoons achterlatend met een erfenis van niets. Hij raakte al zijn investeringen kwijt, wat jaren geleden de band tussen de botsende nabestaanden deed verbreken. Nu zien ze elkaar weer, Thomas als bankier, Arne als activist die poogt het kapitalistische systeem van banken, hypotheken en schulden omver te werpen. Kunnen deze lijnrecht tegenover elkaar geplaatste broers in overeenstemming komen? Regisseur Jorien van Nes geeft in De Aflossing eerst het idee van wel, maar als Arne in een moment van wanhoop een topman van een bank in zijn autobusjes smijt en er met hem vandoor rijdt begint de waanzin. Tussen het monteren van haar nieuwe documentaire Defending Brother Number Two door maakte Van Nes tijd vrij om dieper in te gaan op haar eerste Telefilm.

Je schetst in De Aflossing twee contrasterende werelden, die van de bankiers en die van de activisten die proberen het systeem omver te werpen. Kies jij zelf een kant tussen deze twee werelden? "Ik vind dat moeilijk om te zeggen, want hun dilemma’s zijn niet mijn dilemma’s. Het heilige gelijk zit natuurlijk bij Arne, maar tegen welke prijs mag hij dat gelijk halen? Ik ga met hem mee tot en met zijn publicitaire stunt op het congres voor bankiers, maar wat hij daarna doet vind ik te heftig. Je gaat niet iemand meenemen en kidnappen. Vanuit zijn personage heb ik zijn daden wel willen begrijpen. Hoe hevig zal zijn frustratie wel niet zijn? Over de bankiers gesproken: ik ken wel zo’n jongen, een onwijs slimme gast die ook journalist had kunnen worden of scripts had kunnen schrijven, maar die voor het bankenwezen heeft gekozen. Zo zie ik het personage van Waldemar. Thomas is dit geworden, hij blijkt er goed in te zijn en, hé, hij krijgt er ook geld voor ook! Velen zien dit werk als een spelletje. Dit weekend sprak ik iemand die ooit voor een bank werkte. Hij zei: ‘na 2008 waren er zoveel regels, toen werd het voor mij te saai.’ Nu knapt hij oude caravans op."

Er zitten dillema’s in deze film die te maken hebben met authenticiteit. Arne kleedt zich bijvoorbeeld als bankier om bij een congres binnen te komen. Als hij een stropdas om doet zegt Thomas: ‘Net echt.’ Is dit een gevalletje van kleren maken de man? "De kleren vertellen aan welke kant je staat. Zo schatten mensen je op waarde in. De topman van de bank die gekidnapt wordt doet dat heel opzichtig. Hij ziet het busje van Arne en zegt: ‘oh, dat activistenleven verdient ook niet lekker.’ Maar als Arne zich verkleedt als bankier dan heeft hij een gedaanteverwisseling ondergaan die al die bankiers om hem heen ook hebben gehad. In interviews van Joris Luyendijk met mensen uit het bankwezen wordt het moment beschreven waarin die mannen en vrouwen binnenkomen met pak, hakken of puntschoenen op hun werkplek. Er is een afspraak gemaakt tussen henzelf en de wereld waarin ze dan naar binnen gaan. Dit is hun eigen wereld, iets volledig anders dan de wereld buiten hun kantoor."

Staat er daarom een muziekfestival tegenover het bankierscongres? Daar gaat de burgerlijke kleding juist uit, maar de afspraak is op zo’n festivalomgeving hetzelfde: je stapt een andere wereld in. "Dat was een element dat al in het originele script zat, maar het is wel zo dat het festival de wereld van de activisten is. Daar gelden hun regels. Daar kunnen zij onderduiken, zijn zij veilig en kunnen ze zeggen wat zij willen."

Waldemar Toonstra heeft meegeschreven aan het scenario van De Aflossing. Tegelijkertijd vertolkt hij een van de hoofdrollen. Hoe ervaar jij als regisseur zijn dubbelrol in het maakproces van De Aflossing? "Daar was ik wel beducht voor. Het slimste is dat je dan meteen open kaart speelt. Ik vroeg gelijk: ‘speel je mee in de film?’ Hij had inderdaad een rol voor zichzelf bedacht. Dat was aanvankelijk Arne. Na de casting ging ik uiteindelijk voor Gijs Naber in die rol. Wat ik deed was beide acteurs beide rollen laten spelen en daaruit kwam deze combinatie als het spannendst naar voren. Gijs heeft een manier van spelen waardoor je de ontaarding van zijn personage voelt. Tegelijk vond ik het heel spannend om bij Waldemar meer die ingetogenheid op te zoeken. Als mens is hij erg extrovert, maar hier moest hij bijna zijn buik inhouden. Hij speelt iemand die niet heel veel met zijn lichaam doet en dat staat haaks op zijn vorige rollen. Hij had een enorm breed lijf door zijn rol in BNN-serie Vechtershart, dus hij heeft in no time die spieren laten verwelken. Vlak na onze draaiperiode moest hij al die spieren weer kweken, want hij moest opnieuw op de set van Vechtershart staan. Hij gaf mij trouwens alle vrijheid om de film te maken en daarnaast was hij ook nog een wonderbaarlijke multitasker. Niemand kwam er uit hoe we de stuntscène van Arne op het bankierscongres moesten uitvoeren, dus toen heeft Waldemar zijn surfvrienden opgebeld en hebben zij met elkaar de practical effects bedacht."

Jorien van Nes

Op A Long Story (2013) na ben jij vooral bekend van verscheidene documentaires zoals With Love from Russia (2013) en de serie Het Duitsland van mijn moeder (2016). Op welke uitdagingen stuitte je bij het maken van een fictiefilm met genre-elementen als De Aflossing? "De grootste uitdaging was om meer te doen dan de personages alleen maar te laten spreken in het belang van hun gelijk. Ze moeten niet alleen hun idealen als het ware verkondigen. Daarom hebben we broers van de hoofdpersonages gemaakt en daarom gaat hun vader dood in het begin. Uiteindelijk vind ik het belangrijkste wie deze mensen zijn en hoe ze in hun leven staan. Dat vind ik ook het grootste verhaal, dat van twee broers die de weg naar elkaar moeten vinden en dat op een hele ingewikkelde manier doen."

Met jouw documentaire-achtergrond kan ik me voorstellen dat je gewend bent om met de camera te observeren en de wereld om je heen te vangen zoals die tot jou overkomt. Hoe doe je dat op de set van een fictiefilm? "Je repeteert, maar niet heel veel. Dus het moet allemaal gebeuren op de set. Tegelijkertijd vraagt die vaste manier van draaien om een heldere mise-en-scène. Ik merkte overigens in de montage dat ik bijna altijd kleine improvisaties in de film liet, mits het in het verhaal paste. Gek genoeg klik ik nog steeds heel erg op dat soort spontane momenten."

Is dat jouw documentaire-oog? "Ja, of ik zeg iets heel kleins op de set en dan reageren de acteurs daar op. Je hebt niet heel veel tijd om het op een vrije manier aan te pakken, wat ik wel graag zou willen voor mijn volgende project. Het leukst is het eigenlijk als er iets ontstaat door te repeteren en door de chemie die acteurs met elkaar krijgen. Het zou leuk zijn om daar veel meer gebruik van te kunnen maken. Ik geloof heel erg in de chemie van acteurs. Dat geeft veel aan de film en aan de personages die de acteurs moeten spelen. Als je dat kan uitbuiten, dan kan je nog zo veel mooie dingen jatten en in je film stoppen."

Hugo Emmerzael

De Aflossing wordt uitgezonden op woensdag 26 april om 20:30 op NPO3.