Teledoc Campus 2016: Vogel vrij

Teledoc Campus, de reeks korte documentaires van jonge makers op NPO3, is weer terug. De Filmkrant maakt van elke deelnemende regisseur een portret. De zesde in deze reeks is Edward Cook, die voor zijn documentaire Vogel Vrij in de wereld van de vogelbestrijding dook en daar de eeuwige strijd tussen mens en natuur aantrof. ‘Omdat wij zo nodig moeten vliegen, moeten vogels wijken voor onze vliegmachines en worden verschillende soorten hierdoor uit hun leefgebied verjaagt. Dat heeft iets wrangs natuurlijk, maar ook wel iets ironisch.’

Voor je documentaire had ik er eigenlijk nooit bij stil gestaan dat er een hele bedrijfstak gewijd is aan het vogel vrij maken van vliegvelden. ‘Ik ook niet hoor. Maar in 2010 las ik over de noodlanding van een Boeing 737 nadat een zwerm ganzen in de motor was gevlogen. Ik vond het opvallend dat van die kleine beesten zo’n immense vliegtuig konden neerhalen. Sindsdien ben ik de berichtgeving gaan volgen. Er bleek een hele vogelweringsindustrie te bestaan die de vliegveiligheid rondom luchthavens moet bewaken. Van valkeniers tot vogelrobotbouwers tot een bedrijf dat is gespecialiseerd in het vergassen van ganzen. Het leek me interessant om eens te zien wat daar zoal achter de schermen gebeurt.’

Vanwaar die interesse? ‘Ik vond vooral de botsing van mens en natuur interessant. Zeker in Nederland, waar wij met z’n allen op een klein oppervlak zitten gepropt en hierdoor flink in de clinch komen met de natuur. Omdat wij zo nodig moeten vliegen, moeten vogels wijken voor onze vliegmachines en worden verschillende soorten hierdoor uit hun leefgebied verjaagt. Dat heeft iets wrangs natuurlijk, maar ook wel iets ironisch — zeker dat zo’n klein dier in potentie levensgevaarlijk kan zijn. Het laat ook iets zien van hoe wij als mens met de natuur omgaan, hoe wij telkens proberen controle te krijgen over iets wat zich eigenlijk niet laat controleren. Want die vogels laten zich niet zomaar verjagen.’

Die botsing zie je ook terug in de stijl van je film. Je gebruikt bijvoorbeeld verschillende soort cameravoering om de belevingswereld mens en vogel te tonen. Wat was het idee daarachter? ‘Als filmmaker ben ik op zoek naar onderwerpen waarin tegenstrijdigheden bij elkaar komen. Dat contrast probeer ik dan op een filmische manier in beeld te brengen. Voor Vogel vrij heb ik bijvoorbeeld lang nagedacht over het verschil tussen de mensen- en de vogelwereld. Die staan toch tegenover elkaar in de documentaire. De mensenwereld is daarom heel statisch gefilmd, om voelbaar te maken hoe de mens binnen zijn eigen kaders probeert te leven, terwijl de vogelwereld veel dynamischer en losser in beeld is gebracht, om de onbeheersbaarheid ervan te benadrukken.’

Het viel me op dat je bij verschillende vliegvelden in Nederland hebt gefilmd, behalve bij Schiphol. Wilden zij niet meedoen? ‘Schiphol heeft liever niet dat er achter de schermen gefilmd wordt. Dat snap ik, maar toen zij weigerden dacht ik wel: daar gaat m’n film! Bij nader inzien ging het mij echter niet om bepaald vliegveld, maar om één algehele mensenwereld tegenover één dierenwereld, zonder hierbij specifieke locaties te noemen. Gelukkig bleken er voldoende alternatieven te zijn die wel wilde meewerken, zoals Rotterdam Airport en de militaire vliegbasis van Eindhoven. Ook daar was het trouwens moeilijk zat om toestemming te krijgen. Het gaat toch over een gevoelig onderwerp. Een luchthaven wil liever niet aandacht besteden aan iets wat het gevaar van vliegen onder de aandacht brengt. Er is ook vaak protest van milieuactivisten zodra dit soort activiteiten in het nieuws zijn. Bij het bedrijf dat ganzen vergast bijvoorbeeld, is er weleens brand gesticht.’

Toch is Vogel vrij geen zware film. Het is bijvoorbeeld geen pamflet- of protestfilm geworden, je benadert je onderwerp met een prettig soort relativisme. Hoe belangrijk is het om te kunnen lachen, zelfs bij gevoelige onderwerpen? ‘Het leven is al zwaar genoeg natuurlijk, haha. Ik hou er ook van om m’n onderwerpen met een humoristische ondertoon te benaderen. Inkijkjes in een andere wereld, maar dan wel door mijn ogen, zo zie ik mijn documentaires.’

Guus Schulting

Vogel vrij wordt uitgezonden op zondag 14 februari om 23:40 uur op NPO3.