Teledoc Campus 2016: Paul’s Last Waltz

Paul’s Last Waltz
Teledoc Campus, de reeks korte documentaires van jonge makers op NPO3, is terug. De Filmkrant maakt van elke deelnemende regisseur een portret. Filmmaker Lieza Röben beleefde, samen met haar familie, het geplande overlijden van haar vader in een roes. In Paul’s Last Waltz probeerde ze deze roes te vangen en door te geven aan de kijker. ‘Mijn grootste angst was dat het enorm kitsch zou worden.’
Waarom besloot je een film te maken over zo’n persoonlijk onderwerp? ‘Mijn vader heeft voor euthanasie gekozen. We hebben een heel bijzonder afscheid met hem beleefd. Ik vertelde daarover aan een vriendin die haar beide ouders verloren heeft. Ik zat toen nog heel erg in die roes, en hoe ik daarover sprak werkte voor haar bijna helend. Dat deed mij beseffen dat ik iets had meegemaakt dat het delen waard was. Daarom wilde ik een film maken over die roes. Wat me nog altijd fascineert is dat je op zulke momenten in een soort bubbel zit. Die is misschien het beste te vergelijken met de roze wolk waarop je zit als je net een kind hebt gekregen. Waanzinnig zo’n roes, maar ik vond het vooral ook een uitdaging om dat in beeld te brengen. Want uiteindelijk gaat het heel erg om een gevoel dat je moet visualiseren.’
Hoe heb je dat aangepakt? ‘Ik vond het heel spannend, omdat ik nog nooit een film op deze manier had gemaakt. Dat is zo fijn aan een Teledoc Campus — dat je hier de ruimte krijgt om dit te gaan onderzoeken. Ik vond dat doodeng hoor, ging de hele tijd gekscherend zeggen dat ik het kunstacademie-meisje in mezelf los moest laten. Mijn grootste angst was dat het enorm kitsch zou worden. Allemaal vallend water en ruisend gras als je het hebt over zo’n roes. En tegelijkertijd moest ik er natuurlijk mee dealen dat de gebeurtenissen al voorbij waren, dus ik had alleen de verhalen die mensen daarover konden vertellen. Terwijl zo ongeveer het eerste dat je tijdens een filmopleiding leert is dat pratende hoofden niet interessant zijn om naar te kijken. Maar toen ik eenmaal de beslissing had gemaakt de talking heads in beeld te brengen, leek er een balans te ontstaan. In de interviews kon ik zo duidelijk vertellen wat er was gebeurd, terwijl ik in de beelden meer mocht "dwalen".’
Hoe heb je die beelden gekozen? ‘Ik heb heel veel 8mm-beelden zelf gedraaid. Ik liep gewoon rond met een zak 8mm-rolletjes en draaide wat voor mij symbool stond voor het gevoel. Zonder een heel strak uitgewerkt plan, eigenlijk. En een vriend van mijn vader, een cameraman, had materiaal van mijn vader. Ook 8mm. Dat kreeg ik van hem. Maar het was de verkeerde rol. Dus ik had een half uur filmmateriaal laten ontwikkelen, terwijl mijn vader nergens op stond. Het waren allemaal vakantiebeelden van die vriend met zijn kinderen. Maar toen we gingen monteren kwamen we tot de ontdekking dat die ene rol die ik per ongeluk had laten ontwikkelen heel erg goed werkte. Het is dan prima dat mensen denken dat wij die kinderen zijn. Want het gaat om een gevoel van familie, herinnering, om de sfeer van vakantie die je als kind zo intens kan beleven. Uiteindelijk zijn de 8mm-beelden een verzameling van oud en nieuw materiaal, mijn eigen kinderen zitten er bijvoorbeeld ook in. Het gaat over een gevoel — van liefde, van het doorgeven van leven. Het hoeft daarom niet feitelijk te kloppen, als het gevoelsmatig maar klopt.’
Maar als het allemaal zo abstract is, hoe kies je dan uiteindelijk de beelden? ‘Op gevoel. We hebben samen met Saskia [Kievits, de editor; red.] gekeken wat voor beelden bij de uitgesproken teksten pasten. Ja, het klinkt zo geitenwollesokkerig, maar zo hebben we het gedaan. En ik geloof dat dat gewerkt heeft. Neem nou bijvoorbeeld die tunnel op zijn kop: dat klopte voor mij heel erg bij die roes — dat je de dingen opeens anders ziet. Dat is wat ik met deze film wil laten zien — dat hele dagelijkse dingen in zo’n roes opeens een hele andere betekenis krijgen.’
Hebben we de dood nodig om het leven te vieren? ‘De reden dat ik de film wilde maken is natuurlijk uiteindelijk dat ik geloof dat wij allemaal veel te snel leven en daarmee vergeten dat het leven eindig is. Ik doe dat ook! Ik geloof dat als we daar af en toe bij stilstaan, het leven mooier wordt. Als je leert sterven, dan kun je ook beter leven. Want dan wordt alles speciaal en bijzonder. Natuurlijk kun je dat niet elk moment volhouden, maar ik denk dat het goed is als we af en toe stil staan bij deze eindigheid.’
Sacha Gertsik
Paul’s Last Waltz: 7 februari 23:40-00:15 op NPO3.