Russische regisseur Serebrennikov opgepakt om ‘fraude’

Hij zat midden in de opnames voor een nieuwe film over de Sovjet-zanger Viktor Tsoi maar werd dinsdag gearresteerd en geboeid afgevoerd. Filmmaker Kirill Serebrennikov, wiens film The Student in 2016 nog de François Chalais Prize won in Cannes, wordt beschuldigd van fraude. Hij lijkt het zoveelste slachtoffer van de ultraconservatieve krachten rondom president Poetin.

Het Russische Openbaar Ministerie, dat Serebrennikov onder huisarrest heeft geplaatst tot tenminste 19 oktober, beschuldigt de filmmaker ervan ongeveer één miljoen euro te hebben verduisterd uit een fonds bedoeld voor een kunstproject. Naast Serebrennikov zijn nog drie verdachten gearresteerd maar hij wordt als hoofdverdachte aangemerkt. De filmmaker ontkent alles en noemt de aantijgingen ‘absurd en schizofreen’.

Serebrennikov is directeur van het Gogol Center, hét Russische centrum voor experimenteel theater. Daarnaast is hij bekend als filmmaker. Sinds zijn debuutfilm Undressed (1998) maakte hij nog zes films, die vertoond zijn op de festivals van Cannes, Locarno, Rome en Warschau. De laatste, The Student (2016), gaat over een jongeman die in de ban raakt van religieus fanatisme en zijn dogmatische wereldvisie met geweld aan zijn omgeving probeert op te leggen.

Met z’n kritische en maatschappelijk relevante inhoud is The Student typerend voor Serebrennikovs werk. En waarschijnlijk de ware reden achter zijn arrestatie. Drijvende kracht achter het politiek gedreven proces tegen de filmmaker zijn de ultra-othodoxe conservatieven, een belangrijke machtsbasis van president Poetin. Die roeren zich steeds luidruchtiger en hebben de oorlog verklaard aan alles wat ‘on-Russisch’ zou zijn. Liberalen, homoseksuelen of westers georiënteerde kunstenaars zijn geliefde doelwitten.

NRC Handelsblad somde in een artikel een aantal incidenten uit recente jaren op die samen de contouren aangeven van een cultuuroorlog van conservatief tegen progressief. In 2015 werd de directeur van de opera in Novosibirsk na klachten van gelovigen ontslagen omdat hij een productie had geprogrammeerd waarin de held een regisseur was die een film maakt over het geheime zondige leven van Jezus. Een jaar later richtten orthodoxen vernielingen aan in een tentoonstelling van de Amerikaanse fotograaf Jock Sturges omdat zijn kunst volgens hen ‘kinderporno’ zou zijn. En dit jaar voert conservatief Doema-lid Natalia Poklonskaja actie tegen de film Matilda omdat hij handelt over de affaire tussen een ballerina en de laatste tsaar Nikolaas II, die door de kerk is heilig verklaard.

Serebrennikov ligt al langer onder vuur. Zijn ballet Noerejev, over de gelijknamige legendarische danser, zou vorig maand in première gaan in het Moskouse Bolsjoj-theater maar werd plots geschrapt. Er zou teveel mannelijk naakt in te zien zijn: in conservatieve termen ‘homoseksuele propaganda’. Serebrennikov kreeg in mei al bezoek van de politie en moest zijn paspoort inleveren. De instanties hebben er nog drie maanden over gedaan om passende beschuldigingen te fabriceren om hem daadwerkelijk te arresteren.

Serebrennikov kan rekenen op vele steunbetuigingen. Vladimir Urin, directeur van het Bolsjoj-theater, heeft hem geroemd als een ‘groot kunstenaar’. Schrijver Boris Akunin schreef op zijn Facebook-pagina dat de arrestatie niet aan de aandacht van president Poetin kan zijn ontgaan en waarschuwt voor ‘een nieuwe status quo met nieuwe regels’ in Rusland.

De European Film Academy (EFA) heeft een persbericht uitgestuurd waarin wordt gepleit voor Serebrennikovs directe vrijlating. De organisatie stelt dat de arrestatie politiek is gemotiveerd en spreekt zich uit voor het behoud van artistieke vrijheid van expressie. De oproep is ondertekend door een indrukwekkende lijst namen van internationale filmprofessionals.

Edo Dijksterhuis