Politiek en militair monster verpulvert dorp

De Filippijnse filmmaker Lav Diaz (1958) dong als een van de negen laureaten mee naar de Prins Claus Prijs. Hij won hem niet, maar wat maakt het uit? Afgelopen zomer won hij met het zes uur durende From What Is Before de Gouden Luipaard op het filmfestival van Locarno. Diaz was aanwezig bij de vertoning van de film in Eye.

Helemaal rustig zat Lav Diaz afgelopen zondag niet in Eye, want er was weer een orkaan in aantocht op de Filippijnen. Vorig jaar kwamen onder het geweld van orkaan Haiyan, een van de zwaarste stormen ooit gemeten op aarde, meer dan tienduizend Filippijnen om het leven en raakten honderdduizenden mensen dakloos. De angst dat orkaan Hagupit even verwoestend zou zijn, was begrijpelijk, maar een dag later bleek de schade mee te vallen. In Nederland zouden we met meer dan veertig doden en tienduizenden daklozen van een ramp spreken, maar op de Filippijnen haalde men opgelucht adem.

Over verwoesting gaan ook de films van Diaz. Over natuurgeweld, zoals zijn documentaire Storm Children — Book One over de verwoestende gevolgen van het natuurgeweld vorig jaar, maar vaker gaan ze over politiek geweld in het verleden. Met films over het kolonialisme en de dictatuur onder president Ferdinand Marcos van 1972 tot 1986 documenteert Diaz de geschiedenis van de Filippijnen.

Het autobiografische geïnspireerde From What Is Before portretteert een dorpje, waarin de inwoners in een wankel bestaan aan de vooravond van de dictatuur tamelijk vredelievend met elkaar leven. Animistische rituelen blijken gewoon samen te kunnen gaan met het christendom. Er zijn de gewone roddels en burenruzies, maar de situatie staat ineens op scherp als runderen van een veeboer in stukken gehakt worden aangetroffen. De angst slaat echt toe als een man met een diepe snee in zijn hals dood wordt aangetroffen. Wat is er aan de hand in het door paradijselijke natuur omgeven dorpje? Bovennatuurlijke boze krachten? Bewoners die iets hebben af te rekenen?

Diaz bouwt de spanning knap op, zodat de kijker zich bij de zes uur durende zwart-wit film geen moment verveelt. From What Is Before is slow cinema, maar zonder de saaiheid die bij minder getalenteerde filmmakers bij deze vorm van cinema de kop opsteekt. Prachtig laat de film zien hoe het dorpje door krachten van buiten langzaam verpulverd wordt. Soldaten van het Marcos-regime komen de bewoners zogenaamd beschermen tegen communistische guerrillastrijders, maar het resultaat is dat de bewoners zich onveiliger voelen dan ooit. Subtiel verweeft Diaz de persoonlijke belevenissen van de bewoners met het grote politieke en militaire krachtenveld, dat als een monster het dorp binnenwalst. Aangrijpend zijn de gebeurtenissen rond een achterlijke, spastische vrouw, een dertiger, die alleen grommende klanken uitstoot en die met engelengeduld verzorgd wordt door haar zus. Dat de kwetsbare vrouw een makkelijk seksueel slachtoffer is, heeft tragische gevolgen.

From What Is Before is een elegie, een treurzang, op de vernietiging door het meedogenloze Marcosregime van een plattelandscultuur, waarin mensen simpel maar harmonieus met elkaar leefden. In het gesprek na de film ontpopte Diaz zich tot een oorbeeld voor filmmakers die altijd klagen dat ze te weinig geld hebben. De zes uur durende film kostte nog geen vijftigduizend dollar. ‘I don’t need a million dollar’, zei Diaz, die niet met een enorme crew op pad gaat, maar aan een paar mensen genoeg heeft. Als het moet, maakt hij in zijn eentje een film. Naast efficiënte werker is Diaz geen bangerik. From What Is Before draaide hij in het noordoosten van de Filippijnen, waar criminelen de dienst uitmaken. Door handig te opereren (lees: het kopen van bescherming) liet men de filmploeg met rust. Waarom hij het zichzelf zo moeilijk maakt? ‘Ik ga voor de waarheid.

Jos van der Burg

From What Is Before is niet meer te zien in Eye. Van Lav Diaz is het ruim vier uur durende Norte, the End of History verkrijgbaar als import-dvd.