One Night Stand XI: Floor van der Meulen over In vrijheid

Wekelijks wordt een nieuwe Nederlandse vijftig-minuten film uitgezonden op NPO3. De Filmkrant spreekt de makers. Als vierde vertelt Floor van der Meulen over In vrijheid, haar indringende drama over terugkerende Syrië-strijders. "Film biedt de ultieme mogelijkheid om je te verdiepen in de ander."

Op het terras van het museumcafé van EYE zit regisseur Floor van der Meulen een boek te lezen. Het gaat over neushoorns. Research voor haar nieuwe film, vertelt ze, een documentaire over de mens en de met uitsterven bedreigde Afrikaanse diersoort. Heel iets anders dan waar ze de afgelopen jaren mee bezig is geweest: radicalisatie en het Syrië-conflict. Van der Meulen maakte er twee documentaires over (Paradijsbestormers en samen met Thomas Vroege en Issa Tourma 9 Days — From My Window in Aleppo) en ook In vrijheid behandelt die thema’s. "In 2013 hoorde ik een radiobericht over het overlijden van Mourad M., de eerste Nederlandse Syrië-ganger die daar in de strijd stierf. Dat triggerde mij. Iemand uit Delft, van ongeveer mijn leeftijd en uit mijn geboortestad, die bereid was om naar een oorlogsgebied af te reizen en daar te sterven. Ik wilde weten wat voor jongens dat zijn."

Die zoektocht leidde tot de veelbesproken BNN-documentaire Paradijsbestormers waarvoor Van der Meulen naar de Turks-Syrische grens reisde, en hij ligt ook aan de oorsprong van haar fictiefilm In vrijheid, een indringende portret van de teruggekeerde Ismaël (Ali Sultan) en de moeizame band met zijn moeder Neziha (Nazmiye Oral), die er alles aan doet om haar zoon weer binnen de maatschappij te krijgen. "Sinds Paradijsbestormers heb ik tweeënhalf jaar van mijn leven gewijd aan jongens die naar Syrië trekken. Sommigen gaan er echt heen om te vechten, maar de meesten schatten de situatie totaal verkeerd in. Die reizen vol idealen naar Syrië, maar zijn er helemaal niet op hun plek. Het is en blijft een oorlogsgebied, vol corruptie en misstanden. Veel keren dus gedesillusioneerd terug naar huis, of proberen te ontsnappen uit de vechtende partij waarbij ze zich hadden aangesloten."

In vrijheid gaat over die terugkomst naar Nederland en de moeilijkheden waarmee dat gepaard gaat. Want ondanks hun familieband, benaderen Ismaël en zijn moeder elkaar met argwaan en wantrouwen. Om die breekbare band invoelbaar te maken kozen Van der Meulen en scenarist Jaap-Peter Enderlé echter niet voor het perspectief van de geradicaliseerde jongen, maar juist dat van zijn moeder. "Op die manier hebben we ook onze eigen angst willen gebruiken. Het enge aan die geradicaliseerde jongens is dat we niet weten wat er in hun hoofden omgaat. Zelfs hun familie laten ze niet toe. In plaats van dat in te vullen, hebben we ons onvermogen als een element in het drama gebruikt. Via Neziha’s ervaringen hoop ik dat je in ieder geval meekrijgt hoezeer Ismaëls worsteling met zijn vroegere daden overeenkomt met die van zijn moeder, en zelfs met die van hun buurt, of de Nederlandse maatschappij in het geheel."

De rol van Neziha wordt indrukwekkend gespeeld door Nazmiye Oral, die er op het Nederlands Film Festival het Gouden Kalf voor beste actrice tv-drama mee won. "Nazmiye heeft Turkse roots, maar toch heb ik haar als Arabische vrouw gecast. Naast haar acteertalent, vooral omdat ze zo krachtig binnenkwam tijdens de auditie. Daar stapte ineens iemand de kamer in die niet met zich liet sollen! Precies het type waarnaar ik op zoek was. Gezamenlijk hebben we haar personage vervolgens uitgeplozen en ook haar breekbare kanten onderzocht."

Dat ging door tijdens de draaiperiode. "Omdat ik het talent om te liegen mis, kon Nazmiye altijd meteen aan m’n gezicht aflezen wat ik van een take vond. Dan wilde ik dingen netjes verwoorden, terwijl zij me juist aanmoedigde om gewoon direct te zijn. ‘Zeg maar wat je denkt’, zei ze dan. Zo hebben we elkaar telkens heel hard de waarheid verteld tijdens het draaien. Volgens mij haalden we op die manier het beste bij elkaar naar boven. Ik vind het ook geweldig dat ze het Gouden Kalf heeft gewonnen. Terecht!"

Hoe ziet Van der Meulen de toekomst na dat succes? "Zeker omdat ik niet van de Filmacademie kom, heb ik altijd het gevoel dat ik me dubbel moet bewijzen. Ik hoop dat door deze prijs mijn naam in de toekomst een belletje doet gaan rinkelen, en ik daardoor meer kan én mag maken." Wat voor films moeten dat worden? "Er zijn filmmakers die zichzelf als uitgangspunt nemen, maar ik richt mijn blik juist naar buiten. Film is de ultieme mogelijkheid om je te verdiepen in de ander. Bij documentaires gebeurt dat door letterlijk je camera op de ander te richten, terwijl je in fictie juist meer je connectie tot de ander onderzoekt. In de toekomst hoop ik in beide disciplines te blijven werken. Ik geloof zelfs dat ze elkaar versterken: diepgaande research die een telkens opduikende verbazing ondersteunt. Op die manier werk ik het best. Dat een woord of een beeld iets triggert, waardoor ik mijn verbazing achterna wil. Dat gebeurde met Mourad M. en zo kwam ik ook bij de neushoorn uit. Vorig jaar zag ik een foto van zo’n beest met vier gewapende rangers eromheen. Die waren daar om het te beschermen tegen stropers. Maar een neushoorn is toch juist een van de gevaarlijkste dieren ter wereld, dacht ik toen, en die moet nu ineens door ons beschermd gaan worden. Dat is toch de wereld op z’n kop? Nou, dan wil ik weten hoe dat in elkaar steekt. En wie weet kom ik daar, door die neushoorn, wel weer een volgend fictieverhaal tegen."

In vrijheid wordt op zondag 23 oktober om 22:20 uitgezonden op NPO3.