One Night Stand IX: Wiam Al-Zabari

‘Haar tatoeage groeit, als een kankergezwel’

Wiam Al-Zabari vertelt als tweede in de One Night Stand IX-reeks, over zijn persoonlijke film Arezo, die de consequenties van de traumatische oorlogsherinneringen toont. Al-Zabari: "Mijn pijn heeft lange tijd gevoeld als een geheim. Met Arezo heb ik dit opengebroken."

Wiam Al-Zabari

De komst van broer Koshan (Saman Amini) rijt oude wonden open bij de Iraanse danseres Arezo (Roshanak Morrowatian). Je bent net als je personages als kind naar Nederland gevlucht en schrijft je eigen scenario’s. Hoeveel van jezelf zit er in deze film? Persoonlijker dan dit kan het niet. Tot en met mijn vijftiende woonde ik in Bagdad en ben ik blootgesteld aan oorlogsgeweld en de ellende die erbij hoort. Maar er wordt bij ons in de familie nooit over gepraat. De pijn is te groot en zit te diep. Mijn vader zat in de politiek en vluchtte. Saddam Hoesseins regime heeft mij en mijn broer hard aangepakt om te zorgen dat we zouden vertellen waar hij was; Guantánamo Bay-stijl. Het moment dat je dat meemaakt is nog niet het ergst. Je zit in de overlevingsmodus en bovendien maakt iedereen in je omgeving dit soort dingen mee, dus het voelt niet raar. Daarna begint het pas. Je lichaam komt weer tot rust, de adrenaline ebt weg en dan ben je hier, in deze wereld. Je herinneringen nemen je leven over. Arezo gaat over de consequenties van zulke traumatische ervaringen. Die geven je leven vorm, ze zitten in je huid gebrand. Net als de tatoeage die Arezo heeft. Hij is groot en onaf. Hij verspreid zich over haar lichaam en groeit, als een kankergezwel. Ik weet niet of je daarop hebt gelet, maar hij is discontinu. Soms is hij groter, soms weer kleiner; hij verandert van vorm. Ik heb geprobeerd om wat afstand te nemen. Met een vrouw als hoofdpersoon en Iraans in plaats van Irakees.

Dat trauma definieert ook de dans van Arezo. Je maakte zelf haar choreografie. Waar komt die verbinding met dans vandaan? Ik begon op mijn zeventiende, doordat ik verliefd werd op een meisje dat danste. Ik ben voor haar lessen gaan nemen en mijn docent zei dat ik talent had. Vooral omdat het goed betaalde, ben ik toen maar een danscarrière begonnen. Stukje bij beetje heb ik die wereld leren kennen en ontdekt dat ik liever maakte dan uitvoerde. Ik vond het fijn dat ik dans nu als onderdeel van het verhaal kon inzetten. Arezo communiceert vaak via dans en niet door middel van dialoog. Dans en thematiek lopen door elkaar heen.

Choreografeer je voor film anders dan voor toneel? Een choreografie begin ik op dezelfde manier als een dialoog. Waar gaat het over? Wat wil ik bereiken? Er ontstaat veel vanuit improvisatie: beginnend bij een gesprek met de dansers over het scenario, gaan we in op hoe dat voelt in beweging en wordt het steeds fysieker. Ik filmde de repetities en keek thuis terug welke bewegingen de kern van de gevoelens behelsden. Tijdens het draaide zag ik hoe goed het was geweest voor Roshanak, dat ze het verhaal al een keer had meegemaakt voordat de film begon. Ze is immers danseres en geen actrice. De psychologie van Arezo begreep ze het beste als we haar gevoelens vertaalden naar beweging. Op een gegeven moment transformeerde Roshanak: ze liep, zat, keek, was Arezo. Ik kon zinnen weglaten omdat haar blik en houding genoeg zeiden.

Blijft pijn een centraal thema in je volgende films? In de komende films wel denk ik. Over pijn kan ik meer vertellen dan een oppervlakkig verhaal. Ik schaamde me voor mijn herinneringen en het zat in mijn systeem ze te verbergen en dood te zwijgen. Na deze film heb ik me gerealiseerd dat die pijn er mag zijn. Het is goed om zoiets afschrikwekkends om te zetten in iets moois als een film. Ik ben een vormregisseur, dus ik ben erg met het beeld bezig. Dat contrasteert met het verhaal: je voelt je ongemakkelijk, doordat het er zo mooi uitziet. Momenteel houdt het vaderschap me bezig. Ik heb een zoontje van een jaar en daarom grijpen de beelden van Palestina en Syrië me aan, vooral als ik moeders zie rennen met een baby in hun armen. Mijn volgende plan gaat over een Iraakse moeder in oorlogstijd, die probeert om haar kind in leven te houden. Dat wordt meer drama dan dans. Ik hoop dat ik ooit een musical kan maken die oprecht vrolijk is, in de stijl van Singin’ in the Rain. Ik ben weg van Gene Kelly en Fred Astaire.

Laura van Zuylen

Arezo wordt op 12 december om 23:15 uitgezonden op NPO2.