Na Utrechts Artplex nu ook een streep door ArtA Arnhem

Het Artplex in Utrecht overleefde de gemeenteraadsverkiezingen niet. En ook in Arnhem blijkt de politieke wisseling van de wacht desastreus voor de nieuwbouwplannen van het lokale filmhuis. Afgelopen maand al uitgelekt, sinds de presentatie van het collegeakkoord gisteren officieel: het combinatiegebouw voor Filmhuis Focus en Museum Arnhem is van de baan. Focus krijgt vijf maanden om een alternatief te bedenken.

Filmhuis Focus had zwaar ingezet op nieuwbouw. Het drie zalen tellende Arnhemse filmhuis snakt al jaren naar meer ruimte en een locatie buiten het rumoerige uitgaansplein De Korenmarkt. ArtA, zoals de kunstencluster werd gedoopt, was ideaal — ook nadat de bibliotheek was afgehaakt en Museum Arnhem overbleef als enige nieuwe huisgenoot. Er zou deels gezamenlijk geprogrammeerd kunnen worden, Focus zou horeca en zaalcapaciteit kunnen uitbreiden en Arnhem zou een opmerkelijk pand rijker zijn. De opening stond gepland voor 2018.

Maar de weerstand tegen de bouwsom van circa 35 miljoen euro bleek te groot en hardnekkig. Een groep tegenstanders wist vorig jaar voldoende handtekeningen te verzamelen om een referendum te laten organiseren, maar dat werd door te lage opkomst ongeldig verklaard. De politieke machinaties waren echter in gang gezet. Binnen D66, collegepartij in de vorige regeerperiode en lange tijd voorstander van ArtA, werd tijdens de ledenvergadering in december een coup gepleegd en een krappe meerderheid stemde in om na de verkiezing tegen te zijn.

D66 was — samen met de SP die altijd al gekant was tegen ArtA — de grote winnaar van de gemeenteraadsverkiezingen. Samen hebben de partijen zestien van 39 raadszetels bemachtigd. De coalitie die er nu komt, wordt gecomplementeerd door GroenLinks en CDA, die voorstanders zijn van ArtA maar als verliezers weinig in de melk hebben te brokkelen. Het collegeakkoord van gisteren was het officiële nekschot voor ArtA.

Henk Bitter, directeur van Filmhuis Focus, zag deze uitkomst al aankomen maar houdt er desalniettemin een enorme kater aan over. ‘Al sinds 2004 praten we over nieuwbouw. Nu is in één klap tien jaar praten, tekenen en rekenen in de prullenbak geschoven.’ Vorig jaar was er zelfs een Europese aanbesteding uitgeschreven voor het pand in ontwikkelingsgebied Rijnboog. Niet minder dan 44 internationale architectenbureau’s zonden een plan in. Vijf daarvan werden gevraagd hun visie verder uit te werken, waaronder gerenommeerde partijen als Herman Hertzberger en NL Architects. ‘De jury vond dat het traject netjes en volledig moest worden afgehandeld en heeft inmiddels een winnaar gekozen’, weet Bitter. ‘Het jurybesluit zal worden voorgelegd aan het college nadat het is geïnstalleerd op 12 mei. Het is dan aan hen om het wel of niet publiek te maken.’ Publiek of niet — het ontwerp zal niet de status van papieren architectuur ontstijgen.

‘Maar de nieuwe wethouder van cultuur, die in het vorige college ArtA om zeep heeft geholpen, beseft ook wel dat er toch iets moet gebeuren’, vertelt Bitter. ‘Er is bepaald dat de al gereserveerde gelden — 1,4 miljoen euro jaarlijks voor Focus en Museum Arnhem tezamen — gewoon gereserveerd blijven.’ Museum en filmhuis hebben van het nieuwe college de opdracht gekregen om voor 1 september te komen met respectievelijk een verbouwingsplan en een alternatief nieuwbouwplan. ‘Een zware uitdaging’, oordeelt Bitter met gevoel voor understatement. ‘Zeker als je bedenkt dat die periode van vijf maanden de zomervakantie omvat, we geen enkele ondersteuning krijgen vanuit gemeentelijke diensten en er nog niets helder is wat betreft de randvoorwaarden — locatie, verdeling van gelden tussen Focus en museum, plannen van het nieuwe college met betrekking tot stadsontwikkeling.’

Ondanks de tegenvallers blijft Bitter mild optimistisch. ‘Ik blijf erop hopen dat we binnen deze regeerperiode in ieder geval aan het bouwen zijn.’ Wel kan hij zich erover verbazen dat de Arnhemse bestuurders zo weinig oog hebben gehad voor de vergelijkbaar moeizame ontwikkelingen in Utrecht (Artplex) of Den Haag (Spuiforum) — ‘daar hadden ze een hoop van kunnen leren; in plaats daarvan is de hele discussie van de ratio in het sentiment getrokken.’

Positieve voorbeelden zijn ook voorhanden, want niet alle plannen voor combinatiegebouwen en filmhuisplus-constructies zijn gedoemd te falen. Plaza Futura in Eindhoven heeft onderdak gekregen in een voormalig Philips-laboratorium. In Leeuwarden gingen filmtheater en museum samen in één in het oog springend in het stadscentrum. En in Groningen is inmiddels — na aanvankelijk wat gesteggel tussen gemeente en provincie — begonnen met de bouw van het Groninger Forum. Dit verreweg meest ambitieuze en grootste van alle clusterpanden (overigens ook een ontwerp van NL Architects) moet in 2017 worden opgeleverd.

Edo Dijksterhuis