MUBI Spotlight: Farewell My Concubine

  • Datum 08-05-2015
  • Auteur
  • Deel dit artikel

In mei presenteren de Filmkrant en video-on-demand platform MUBI een online filmprogramma met Gouden Palmwinnaars. Met zijn epische verhaal en betoverende beelden verdient Chen Kaige’s Farewell My Concubine voor bijna elke scène een Gouden Palm, maar één maakt de meeste indruk: de eerste kennismaking met de Peking Opera in zijn volle glorie.

"Hoe word je een ster? Hoeveel slagen zijn daar voor nodig?" Laizi, huilend en gezeten op de schouders van zijn vriend Dieyi tijdens een voorstelling van de Peking Opera, kan haast niet bevatten wat hij voor zijn ogen ziet afspelen. De voorgaande twintig minuten van Chen Kaige’s Farewell My Concubine, de Gouden Palmwinnaar van 1993, toonden hoe de jonge jongens in een internaat voor de Peking Opera gemarteld, geplaagd en geteisterd werden om uit te groeien tot excellente acteurs. Het is opera boot camp: elke fout in beweging, uitspraak en houding wordt bestraft met een (on)gepast aantal stokslagen. Die zijn onderhand al niet meer bij te houden, de tranen evenmin. Niet voor niets moesten de jongens met gevaar voor eigen leven uit het internaat glippen om de voorstelling te kunnen zien.

Nu zien de twee jonge leerlingen voor het eerst een operavoorstelling in volle glorie en ze geloven hun ogen niet. De Peking Opera is op zijn best een prachtige symbiose van dans, zang en vechtkunst; een episch genre over koningen, oorlogen, verraad en verlies, maar vooral over liefde. Laizi en Dieyi aanschouwen het eindelijk zoals het bedoeld is, nadat ze er eindeloos op geoefend hebben, met slechts stokslagen als drijfveer, in plaats van kunst als doel. Aangekleed met prachtige kostuums, expressieve grime en exotische muziek is het een overweldigend fenomeen om naar te kijken. Met zijn prachtige audiovisuele stijl doet Chen de kunstvorm meer dan eer aan, hij laat het tot leven komen. Hij toont de Peking Opera zoals het zou moeten zijn: betoverende kunst, die jaren kost om meester te maken.

Laizi weet dit pijnlijk genoeg heel goed.

Als de jongens elkaar afwisselen en Dieyi op de schouders van Laizi mag zitten om de opera gade te slaan, toont Dieyi een totaal andere reactie. Zijn gezicht drukt absolute verwondering uit. Slechts heel even maakt hij oogcontact met de acteur die de koning speelt, maar het is al genoeg. De camera richt zich strak op Dieyi’s kale gezicht. Zijn mond valt open en een enkele traan glipt uit zijn ogen. Het is een transcendentaal moment dat recht uit Carl Theodor Dreyers La passion de Jeanne d’Arc (1928) lijkt te zijn getild. De scène toont het punt waar een zaadje zich ontkiemt: Dieyi’s transcendentale aanraking met de Peking Opera vormt de verdere rode draad van Farewell My Concubine; een rode draad die decennia Chinese geschiedenis overspant.

Met de Tweede Wereldoorlog en de daaropvolgende communistische revolutie als decor, groeit Dieyi op tot een meesterlijke vertolker van de rol van de concubine in het tragische stuk waaraan de film zijn titel ontleent. Samen met zijn tegenspeler Xiaolou, die in hetzelfde stuk de koning speelt, veroveren ze het land. Dieyi’s toewijding vertroebelt echter zijn vermogen om theater en realiteit te onderscheiden. Hij speelt de concubine van de koning, maar wil ook echt de concubine van Xiaolou zijn. Zijn leven wordt daardoor zo theatraal als het stuk dat hij opvoert.

De eerste ontmoeting met de Peking Opera betekent voor een van de jongens een duw in de rug, een hemelse aspiratie om ergens naartoe te werken, en voor de ander de grimmige gewaarwording dat het pad naar succes een lange en zware zal worden. Zo wordt in deze scène het lot van de twee jongens al bezegeld, hoe fatalistisch dat ook klinkt. Laizi, bijvoorbeeld, blijft maar huilen en spreekt daarbij een van zijn laatste woorden uit: "Wanneer zal ik ooit zoveel roem genieten?"

Chen maakt de rest van de film duidelijk dat zoveel roem nooit een genot is. Misschien eventjes maar, als de opvoering is afgelopen en het applaus over je heen dondert. Maar wanneer het doek valt, hoort het leven gewoon door te gaan. Het is alleen Dieyi die het niet zo ziet. De vertolking van Farewell My Concubine is niet zijn beroep, maar zijn leven, en hij is vastberaden zich aan het scenario te houden. Wie het stuk kent, weet dan ook dat er geen ‘lang en gelukkig’ in voor zal komen. Sinds de dag dat Dieyi voor het eerst echt in aanraking met Peking Opera kwam wist ook hij dat al. Theater oversteeg precies op dat moment zijn leven: pas als het doek over zijn bestaan valt, is voor hem het stuk afgelopen.

Hugo Emmerzael

Filmkrant-lezers kijken drie maanden gratis op MUBI.com, waar Farewell My Concubine vanaf vandaag 30 dagen lang is te zien.