Margot Schaap over Een dag in ’t jaar

Deze week presenteert de onderzoeksmaster van de Filmacademie z’n resultaten. Margot Schaap vroeg zich af wat gebeurt er als je een jaar lang elke maand twee uur een scène opneemt? Een dag in ’t jaar gaat vanavond in première in EYE en is nog te zien tot 28 juni.

Een dag in ’t jaar zou je net zo goed ‘een jaar in een dag’ kunnen noemen. De speelfilm die Margot Schaap maakte als onderdeel van haar onderzoeksmaster aan de Nederlandse Film en Televisie Academie begon vanuit een interessante vraag: wat gebeurt er als je een jaar lang elke maand één scene opneemt? Levert dat een andere manier van filmmaken op?
De film die vanavond in EYE in première gaat en nog tot 28 juni te zien is tijdens de presentatie van het afstudeerprogramma van de master volgt de drie vrienden Seb (Michael Bloos), Misha (Anne Gehring) en Yvonne (Vera Ketelaars) gedurende hun zwalktochten en gesprekken door de stad. Gaandeweg wordt duidelijk dat ze ieder op hun manier omgaan met het verlies van de ontbrekende schakel in hun vriendschap: de een jaar eerder overleden Twan. Ze bespreken hun toekomstdromen en hun eigenaardigheden. Ze kibbelen en kussen en doen vaker helemaal niets, terwijl de camera met hen door de stad danst als een hedendaagse variant op de vroege films van Ed van der Elsken of Johan van der Keuken. Een portret van een generatie.
Schaap studeerde in 2008 af aan de NFTA en maakte daarna de One Night Stands Lynn (2009) en Flarden van Thomas (2013). In een telefonisch interview vertelt ze dat ze de master inging met de vraag of er andere werkmethoden waren om een speelfilm te maken dan ze tot dan toe had leren kennen, waarin film een lang en log proces is waar veel geld, veel tijd, veel mensen en veel schijven mee gemoeid zijn. "Hoe kon ik de levendigheid terugvinden waarmee ik ooit begon, toen ik gewoon met een aantal mensen een filmpje kon maken? Is er een manier van werken waarbij de verschillende fasen wat meer door elkaar lopen? Waarbij je bijvoorbeeld tijdens het draaien nog kunt schrijven?"

Om die vrijheid te vinden, bedacht je een strak concept. "We hebben een jaar lang elke maand een dag gedraaid. Dat concept werkte heel goed. Er stond van te voren weinig van het verhaal vast en we hebben ons in de voorbereiding vooral gericht op het ontwikkelen van de personages. En we spraken af dat we hoe dan ook zouden draaien, wat er ook gebeurde. Wat betekende dat als er iemand ziek was, wat een keer aan de hand was, dat we daar dan ter plekke omheen moesten improviseren."

Het doet een beetje denken aan de film Boyhood van Richard Linklater die deze zomer in première gaat. "Behalve dat bij die film het verhaal al min of meer vast stond. Bij ons was het meer een experiment in ontwikkeling. Ik zou het nu zo weer op die manier doen, al zou ik wel van tevoren iets meer vaste pijlers verzinnen. Al zou ik ze alsnog niet vertellen aan de acteurs. Behalve elke maand een dag, filmden we ook elke maand twee uur later, waardoor er in de film niet alleen een jaar maar ook een etmaal verstrijkt."

Je hebt veel op hoogtijdagen gefilmd: oud en nieuw, koninginnedag, kerst. "Dat was expres. Om het verstrijken van een jaar duidelijk te maken hadden we een aantal herkenningspunten nodig. Ik wilde op bestaande locaties filmen, en op dat soort dagen gebeurt er veel in de stad, wat me ook de gelegenheid gaf om het leven in de stad te filmen."

De voice-over zegt op een gegeven moment: Seb, Misha en Yvonne zijn alle drie ‘gegijzeld door de tijd’. "Tijd was belangrijk in het maakproces. Het was de enige constante. Maar het heeft ook een inhoudelijke betekenis. Ze moeten alle drie omgaan met het feit dat iemand er niet meer is, waardoor de tijd op een bepaalde manier voor hen ook níet voorbijgaat. Een praktisch gegeven kreeg zo een thematische invulling. Veel dingen die we ons om praktische redenen hadden opgelegd, het elke maand filmen, de bestaande locaties, bleken uiteindelijk heel belangrijk voor de inhoud van de film. Dat zijn dingen die je van tevoren niet echt kunt verzinnen. Daar wil ik in de toekomst nog verder meer experimenteren om het werkproces te verfijnen."

Creëren restricties artistieke vrijheid? "We wilden vanaf het begin dat een film maken alsof we aan het scrhijven waren. Als je schrijft moet je ook elke ochtend gaan zitten en beginnen. Die discipline en structuur zijn belangrijk om tot iets te komen."

Waarom gebruik je een voice-over? "Die voice-over dat ben ik. Dat is de stem van de auteur. De maker is een personage in de film. Hij ontstond nadat ik de eerste versie had gezien en me realiseerde dat ik tijdens het draaien dingen had gezien die ik toen niet meer zag. Hoe kon ik die dingen ook aan de toeschouwer vertellen? Ik hoopte dat ik de toeschouwer door zo’n artificiële ingreep beter naar die kleine dagelijkse scènes en situaties zou laten kijken."

Advocaat van de duivel spelend: zou je ook kunnen zeggen dat het een noodgreep was? "Dat denk ik niet. Ik zie filmmaken als een individuele expressie van de maker. Wat ik in die voice-over geef is mijn interpretatie van het verhaal. De voice-over staat niet los van het verhaal, het is niet een opgelegde visie, maar hij maakt er deel van uit. Het is de maker die reflecteert. Dat is ook belangrijk omdat we geen documentaire hebben gemaakt, maar fictie. We hebben de realiteit als decor gebruikt, en die voice-over reageert daarop. Het levert een andere manier van kijken op. De voice-over is niet bedoeld om je het verhaal mee in te nemen, maar om je mee te nemen in het hoofd van de maker. Ik wilde de kijker deelgenoot maken van een bepaalde modus van interpreteren, meer nog dan het overbrengen van narratieve informatie."

De film doet denken aan het vroege werk van Ed van der Elsken en Johan van de Keuken. "Ik ben een grote fan van Ed van der Elsken. Hij kon je in zijn filmpjes twintig minuten zonder omhaal van woorden naar de stad en de mensen laten kijken. Ik wilde ook op die manier de stad vastleggen. De stad is heel belangrijk in de film. In de verzadigde kleuren, soms heel diepzwart, in de zomer wat warmer, hebben we de levendigheid, en de prikkelingen van de stad tot uitdrukking gebracht."

Dana Linssen

Een dag in ’t jaar is te zien op woensdag 25 juni om 21.00 uur en op vrijdag 27 juni om 19.20 uur in het EYE Filmmuseum in Amsterdam. Donderdag 26 juni presenteert Margot Schaap om 19.10 uur haar research. Voor meer informatie: masterfilm.nl