Man-vrouw ongelijkheid in filmsector veel groter dan gedacht
God Only Knows van Mijke de Jong, een van de weinige zichtbare vrouwen in de Nederlandse filmsector
Het valt wel mee met de ongelijkheid tussen mannen en vrouwen op en rond de Nederlandse filmsets. Dat is de algemene gedachte. En een zeer onjuiste. Onderzoek toont aan dat voor en achter de camera vrouwen nog altijd sterk ondervertegenwoordigd zijn. Opvallend is dat vrouwen ook niet profiteren van een toename in het productievolume.
Als het gaat om leidinggevende functies als regisseur of producent maar ook om hoofd- en bijrollen hebben mannen een dominante positie. Bijna zeven op de tien functies en rollen – 69,6% om precies te zijn – gaan naar mannen. Alleen bij research voor documentaires zijn vrouwen in de meerderheid en bij production design is het aandeel vrouwen (45,6%) net iets kleiner dan het aandeel mannen (54,4%). Bij technische disciplines is de ondervertegenwoordiging van vrouwen het allergrootst, vooral sound design (5,1% vrouwen) springt eruit in negatieve zin. Uit de cijfers van het onderzoek blijkt ook dat als producties duurder en langer worden het vrouwelijk aandeel daalt.
Opmerkelijke bevindingen maar het is misschien nog opmerkelijker dat dit de eerste keer is dat de Nederlandse filmsector op deze manier wordt doorgelicht. Dat vindt ook Esther Schmidt van de stichting Vrouwen in Beeld, die het onderzoek uitvoerde in samenwerking met de Universiteit van Utrecht. “Wij hebben onze stichting anderhalf jaar geleden opgericht om de zichtbaarheid en positie van vrouwen in de Nederlandse film- en televisiesector te verbeteren”, vertelt zij. “We zochten cijfers waarmee we het gesprek aan konden gaan, maar in tegenstelling tot veel andere Europese landen waren die er niet in Nederland. Toen hebben we zelf maar het initiatief genomen.”
Na een pilotonderzoek in 2020, waarin een beperkt aantal functies over een beperkte periode onder de loep werd genomen, werd een grootschalig onderzoek opgezet dat een langere tijd bestrijkt. “Dan heb je wat wetenschappers ‘robuuste data’ noemen”, volgens Schmidt. Van 2469 producties, waaronder 395 speelfilms en 470 lange documentaires, werd geteld hoeveel vrouwen en hoeveel mannen betrokken waren in leidinggevende functies (de zogenaamde ‘heads of department’) en in hoofd- en bijrollen. Daarnaast werd zoveel mogelijk informatie verzameld over lengte, budgetten en type productie.
Hoewel de onderzoekers verwachtten ongelijkheid aan te treffen, waren ze verbaasd over de mate van ongelijkheid. “Vooral bij de technische disciplines is die schokkend”, vindt Schmidt. “Wat ook opviel: als het aantal vrouwelijke hoofdrollen in een film toeneemt, lijkt dat gecompenseerd te worden door meer mannelijke bijrollen.”
De titel van het onderzoeksrapport luidt Beter is nog niet goed en impliceert dat er nog veel werk te verrichten valt. “De verhoudingen zijn in de periode van het onderzoek amper verbeterd. Ook met de toename van het aantal film- en tv-producties niet – er is geen zogenaamd trickle-downeffect. En in de coronajaren is het aantal vrouwelijk heads of department ook weer gedaald. Vrouwen profiteren dus niet als het goed gaat met de sector en vliegen er als eerste uit als het slecht gaat.”
Het doel van dit onderzoek is echter niet het rapport, benadrukt Schmidt. Deze onderzoeksresultaten moeten beschouwd worden als een nulmeting die alle – foutieve – vooronderstellingen vervangt door feitelijk cijfermateriaal. De volgende stap is om uit te zoeken waarom er zoveel ongelijkheid is en waarom die zo hardnekkig is.
“De cijfers moeten de basis vormen voor een gesprek met alle stakeholders in de sector. En er moet kwalitatief vervolgonderzoek komen. We hebben nu alleen maar poppetjes geteld, op een bijzonder binaire manier ook nog, maar we willen de mechanismen achter die cijfers leren kennen en dat kunnen we niet doen op basis van speculatie. Zo’n vervolgonderzoek moet idealiter gedragen worden door de hele sector.”
Naar aanleiding van het rapport organiseert Vrouwen in Beeld in april 2022 in samenwerking met platform Point of View, Eye Filmmuseum, Dutch Academy for Film en het Nederlands Film Festival een conferentie over de positie van vrouwen in de film- en televisiesector.