Magie in de Marecchia-vallei

  • Datum 01-04-2012
  • Auteur
  • Deel dit artikel

Tonino Guerra en Renson van Tilborg

Bij de dood van Tonino Guerra (1920-2012). Renson van Tilborg herinnert zich een bezoek aan de scenarist van Amarcord in zijn woonplaats Pennabilli in 1997.

Toen ik las dat de Italiaanse dichter, beeldend kunstenaar en scenarioschrijver Tonino Guerra op 21 maart was overleden, was mijn eerste gedachte: mooi uitgekiend, zo op de eerste lentedag. Hij was het immers die op het idee kwam om Fellini’s Amarcord op te delen in vier jaargetijden. We volgen via die vier ‘hoofdstukken’ de coming of age van de jonge Titta tegen het decor van de Italiaanse badplaats Rimini in de jaren dertig. Vervolgens gingen mijn gedachten terug naar 1997. In dat jaar, hartje zomer, bezocht ik Guerra in Pennabilli, gelegen in de heuvels boven San Marino. Ik interviewde en fotografeerde hem, en het resultaat kwam in de Filmkrant van mei 1998. Een kleine samenvatting: Guerra vertelde over zijn samenwerking met legendarische regisseurs als — onder andere — Fellini, Antonioni, Tarkovski, Visconti en Angelopoulos. Guerra overleefde hen nagenoeg allemaal, misschien wel vanuit de overlevingsdrang die hij als jongeman had ontwikkeld in het Nazi-werkkamp Troisdorf.

Mijn ‘viaggio in Italia’ destijds is in mijn geheugen blijven hangen als een magische trip. Ik herinner me bijvoorbeeld nu opeens weer waarom ik destijds zo ‘gefocused’ was op Guerra: hij was mijn rolmodel. Hij schreef poëzie en filmscripts — van veel van mijn lievelingsfilms — en was de reden dat ik in 1994 poëzie en scenarioschrijven ging studeren aan de Amsterdamse Schrijversvakschool Colofon. Drie jaar later trok ik mijn stoute schoenen aan en reisde af naar de Marecchia-vallei in de provincie Emila-Romagna. Daar bleek Guerra in een paradijs op aarde te wonen. Hij komt uit dezelfde Heimat als Fellini; de regisseur groeide op in Rimini, Guerra in het nabijgelegen Sant’Arcangelo. Die gedeelde roots leidde in 1973 tot Amarcord, Romagnol-dialect voor ‘Ik herinner me’.

Guerra bagatelliseerde zijn werkbare leven lang zijn rol als scenarioschrijver. Tijdens ons interview in Pennabilli zei hij: "Een film maak je uit de hand, zoals een bakker deeg tot brood kneedt." En: "Scenarioschrijven begint met een idee dat tot de verbeelding spreekt." Pas daarna begon wat hem betreft het schrijven. Ook over de autonome waarde van het scenario liet Guerra geen misverstand bestaan. "Wanneer de mensen de bioscoop verlaten, hebben ze niet de stijl van de maker in hun hoofd, maar het verhaal. En dat stamt uit het scenario."

Na het interview leidde Guerra me rond in zijn ‘openluchtmuseum’ in de heuvels boven zijn huis. Het betrof een verzameling kunstwerken van zijn hand, die stuk voor stuk refereerden aan een gedicht, een filmscene of "zomaar een gedachte". Hij toonde me onder meer de Triomfbogen voor eenieder die niet op triomfen kan bogen, het Pad der gekleurde gedachten en het Museum voor verweerde deuren (in een leegstaande kerk). Guerra beval me een oude houten deur met mijn vingertoppen te betasten en legde uit: "Die deur heeft een leven achter de rug, omdat het hout geleefd heeft. Als je dat niet voelt, heb je geen inlevingsvermogen."

In een ommuurde tuin — alles is vrij te bezoeken overigens — stonden we even stil bij de twee gedenktekens die Guerra schiep voor "mijn geestverwanten" Andrej Tarkovski en het echtpaar Federico Fellini & Giulietta Masina. Voor Tarkovski had hij een kapelletje uit een rots laten houwen en er een groepje grote en kleine keramische slakken in ondergebracht. Fellini en Masina had hij met hun gezicht naar elkaar toe in brons vereeuwigd á la Wim Kan en Corry Vonk. Het openluchtmuseum herbergt ook een ode aan Joris Ivens: het Museum van de wind — verwijzend naar diens Une histoire de vent, waarvan Guerra een groot fan was. Bij goed weer kon hij vanaf hier zijn geboortedorp zien. Daar, aan de voet van die magische Marecchia-vallei, werd hij op de eerste dag van deze lente begraven.

Aan het slot van Amarcord zwaait Titta zijn muze uit, Gradisca, die zojuist getrouwd is met een fascistische politieagent: Addio, Gradisca, addio!

Denkend aan Guerra zie ik deze scene weer haarscherp op mijn netvlies staan: exterieur — dag — een trouwfeest in volle gang op een veld aan de costa Riminese. Lentebloesem waait in de haren van de dansende, door de Sangiovese-wijn benevelde gasten. Zelden een poëtischer film gezien over het verlangen naar de levensbron die jeugd heet. Grazie, signor Guerra, addio!

Renson van Tilborg