Lichting 2017: Iris Mimon

"Stiekem denk ik zelfs dat dit verhaal de reden is dat ik films wil maken"

In de zomer plaatst de Filmkrant wekelijks een interview met vers afgestudeerd filmtalent van verschillende academies. Iris Mimon (Hogeschool voor de Kunsten van Utrecht) ging in haar zeer persoonlijke documentaire Safta Judith opzoek naar de ware toedracht van de dood van haar oma. "Dit is nog geen afgesloten hoofdstuk"

Waarom besloot je om deze film te maken? "Eigenlijk wilde ik deze film al heel lang maken. Het verhaal van mijn oma speelt bij al zolang ik het ken. Stiekem denk ik zelfs dat dit verhaal de reden is dat ik films wil maken. Dus toen ik een thema moest kiezen voor mijn afstudeerfilm was de keuze snel gemaakt. Het voelde ook als de beste tijd om dit verhaal te vertellen, het was nu of nooit. De meeste mensen waar dit verhaal over gaat zijn rond de zeventig. Dus ik wist dat als ik nog dingen wilde weten dat ik ze dan nú moest vragen.
Bovendien was film voor mij een middel om meer over dit verhaal te weten te komen. Als je een gewoon gesprek met iemand hebt zijn mensen soms minder geneigd iets los te laten dan als ze weten dat er een heel filmproces aan vast zit. Het verhaal was ook taboe in onze familie, dus met de film zette ik de familie ook een beetje voor het blok om het aan mij te gaan vertellen."

Safta Judith

Maar dan is het nog een hele stap om jezelf ook als onderwerp in je eigen film te zetten. "Het was al snel duidelijk dat ik zelf in beeld moest. Ook omdat ik mijn familie film — als ik hen zo in beeld breng dan moet ik daar zelf ook aan. En omdat het zo persoonlijk is. Zo kon ik de kijker meenemen in het verhaal. Maar dat was ook meteen een uitdaging. Want je moet de controle, het deel van zelf achter de camera staan, loslaten. Je wordt ook veel zelfbewuster, daar moet je mee om leren gaan. Gaandeweg werd ik gelukkig wat minder ongemakkelijk voor de camera."
"Wat ik al snel doorhad is dat hoe ik me voelde deel van het proces was. Dus zelfs als ik niet op camera was, dan schreef ik dat op. Mijn gevoelens waren letterlijk belangrijk voor het verloop van de film. Dat was heel moeilijk, want juist de momenten waarop je het zwaar hebt of emotioneel bent ben je tegelijkertijd ook filmmaker en moet je dat ook weer op een manier weten vast te leggen. Om dat mee te nemen heb ik daarover veel geschreven in mijn dagboek. Vanuit dat dagboek zijn uiteindelijk de voice-overs die je in de film hoort geschreven."

Hoe kijk je nu terug op dit proces? Het proces is echt een rollercoaster geweest. Het was heel bijzonder. Eindelijk kon ik al die vragen stellen waar ik al m’n hele leven mee rondloop! Het was ook een intens en zwaar project. Ik ben er tweeënhalf jaar non stop mee bezig. Maar het is ook therapeutisch voor me geweest. En ik hoop dat dat het niet alleen voor mij zal zijn. Mijn familie is misschien wel extreem, maar zo’n unicum ben ik niet: er zijn meer mensen met zulke ervaringen in de wereld. Dit verhaal is voor mijn familie echt een taboe geworden. Het is zo’n groot drama dat ze het helemaal hebben weggestopt. Dat heeft uiteindelijk heel veel effect gehad op iedereen. Ik denk dat het veel beter is om er met elkaar open over te zijn als zoiets gebeurt. Als ze mijn vader eerlijk hadden verteld dat hij de kleinzoon en niet de zoon was van degene die hem opvoedde, dan had hij geen trauma opgelopen toen hij dit op zijn achtste van de buren hoorde. Dat zou voor hem beter zijn geweest, maar misschien uiteindelijk ook voor mij. Ik zie gewoon dat die pijn er nog steeds zit bij al die mensen. Als ze er toen meer aandacht aan hadden besteed, er opener over waren geweest, dan was het nu meer verwerkt geweest. Ik hoop dat andere mensen die in een soortgelijke situatie zitten dat door deze film inzien.

Heb je door het maken van deze film nieuwe inzichten opgedaan? De positie van vrouwen in de wereld blijkt een groter onderdeel te zijn van dit verhaal dan ik dacht. Er was vanaf het begin wel een vrouwelijke thematiek aan dit verhaal: ik ben een vrouw en mijn oma was een zwangere vrouw. Maar pas toen ik al die brieven in Toronto vond en mijn tante Zahava me vertelde dat je toen moest trouwen besefte ik me pas ten volle hoe slecht de positie van de vrouw in die tijd was. Zij waren eigenlijk in die tijd het bezit van hun man. Anders had mijn oma niet de keuze gemaakt die ze gemaakt heeft. Die heeft ze nooit willen maken. Hoe anders hand mijn leven kunnen zijn als mijn oma niet was uitgehuwelijkt en wel haar eigen beslissingen had mogen maken?

Heeft het maken van Safta Judith jou de closure gebracht waar je op hoopte? Ik voel me erg verboden met mijn oma. Toen ik aan de film begon zocht ik ook mezelf in haar. Dus toen ik eenmaal die koffer in Toronto had gevonden en alle puzzelstukjes van het verhaal er eindelijk lagen, had dat wel een grote impact op me. Dat heb ik echt moeten verwerken. Het deed echt veel pijn. En het is ook nog geen afgesloten hoofdstuk. Pas als ik het aan mijn familie kan laten zien, horen wat zij ervan vinden, dan kan ik het pas afsluiten.

Sacha Gertsik