Lichting 2016: Paul de Ruijter

"De basis voor mijn films is altijd een gevoelstoestand"

Zoals elke zomer gaat de Filmkrant op zoek naar vers afgestudeerd filmtalent van de verschillende academies. Deze week Paul de Ruijter (Filmacademie) aan het woord over Het nachtelijk halfrond, een poëtische documentaire over de mensen die wonen op een plek waar het twee maanden per jaar volledig donker is. "Het is niet alsof ik niet weet wat ik aan het doen ben hoor. Soms zijn woorden gewoon lastig te vinden."

Hoe kreeg je het idee voor deze film? "Een paar jongens uit onze klas assisteerden bij de opnames van de nieuwe film van Boudewijn Koole [die plaatsvonden in het uiterste noorden van Noorwegen, SG]. Een van hen had een productieboekje met allemaal praktische informatie, waaronder de tijden van de op- en ondergang van de zon. Dat was in de zomer, dus toen zag ik dat de zon daar niet onder gaat. Dat triggerde mij, want ik bedacht dat daar het tegenovergestelde aan de hand zou zijn in de winter. Ik heb een affiniteit met donkerte — in letterlijke zin, maar ook symbolische donkerte. Dus dit fascineerde me.
"In eerste instantie wilde ik weten hoe mensen met deze symbolische donkerte omgaan. Dat is de basis van dit project geweest. Maar toen ik daar in de zomer ging researchen, merkte ik dat die letterlijke donkerte voor de Noren eigenlijk geen issue was. ‘Ja, het is dan gewoon lang donker’, zeiden ze. Ze proberen er vooral niet te veel mee bezig te zijn. Dat beangstigde me, want ik zag mijn idee al in rook opgaan. Tot ik me realiseerde dat het erom gaat hoe ík die donkerte ervaar. Toen besloot ik het dus alsnog door te zetten. Omdat die plek me zo mateloos fascineerde — die uitgestrekte landschappen waar niets is, waar je echt op jezelf wordt teruggeworpen. Maar we wisten dus niet vanaf het begin wat we precies wilden gaan doen. Deze film is echt tijdens de ontwikkeling ervan ontstaan."

Hoe pak jij het maken van een film aan? "Ik ben daar rond gaan lopen en heb elementen geprobeerd te zoeken die bij mij een gevoel opwekten. De combinatie van de mensen die ik heb ontmoet en die elementen maken dat gevoel. En dat gevoel van verlatenheid of melancholie, voor mij dan, dat wil ik overbrengen. Mijn films gaan voor mij persoonlijk vaak over melancholie, over een onvervuld verlangen."

Het nachtelijk halfrond


Wat zijn die elementen die je zoekt dan? "Ik wilde graag een film maken waarin mensen een belangrijke rol spelen. Maar het zou meer worden dan een vertelling over henzelf, ze zouden een onderdeel vormen van een grotere vertelling. Daarbinnen zocht ik naar hoe de natuur daar invloed op hen heeft. Ik ben dus op zoek gegaan naar beelden die het gevoel van die plek uitdrukken. Dat kan van alles zijn. Bijvoorbeeld hoe de sneeuw die over een berg woei bij volle maan. Of hoe, als er geen wind stond, alles leek te weerkaatsen. Hoe de masten de hele tijd tikten, dat zit nu ook veel in het geluid. Of dat ik rondliep in de haven en op zoek ging naar het gevoel ervan en daarbij uitkwam op de lampjes die waaiden in de wind. Het is lastig om het uit te leggen, want het voelt heel abstract. Ik loop daar dan rond en combineer in mijn hoofd beelden die ik heb gezien met geluiden die ik hoor. Voor mij ligt daarin het schurende van die plek verborgen, hoe voelbaar het verstrijken van de tijd daar is."

Is dit doorgaans jouw aanpak — gewoon ergens op af gaan? "Om te beginnen ga ik vooral op zoek naar een gevoel. De basis voor mijn films is altijd een gevoelstoestand, die ik vanuit mijn eigen perspectief probeer te vertalen naar beeld. Dat is lastig, omdat het op een bepaalde manier heel particulier is. Ík heb een gevoel, ík sta ergens en zeg dat we dit moeten filmen. Al helpt erover praten met de crew ook enorm. Bijvoorbeeld het laatste shot van de film, van het licht dat terugkomt, dat is heel warm. Een beetje geel-rood. De cameraman zei: ‘Maar dat is toch veel meer een avondkleur, moet het niet veel blauwer?’ Door het er met hem over te hebben, werd het voor mij heel helder dat we dat niet moesten doen, omdat het niet om de feitelijkheid ging maar de gevoelswaarde van dat beeld. Het licht, de kleuren komen terug nu de zon terugkomt. Dat geeft het geel beter weer dan het blauw. Al kan ik dat soms niet zo goed articuleren. (Lachend) Het is niet alsof ik niet weet wat ik aan het doen ben hoor. Soms zijn woorden gewoon lastig te vinden."

Sacha Gertsik