Lichting 2016: Carlijn Fransen

"Pas tijdens de montage bleek dat alles gelukt was"

Zoals elke zomer gaat De Filmkrant op pad, op zoek naar vers afgestudeerd filmtalent van de verschillende academies. Iedere week volgt hier een interview met de wellicht volgende Paul Verhoeven, Nanouk Leopold of Jim Taihutu. Tweede in de reeks is Carlijn Fransen (Gerrit Rietveld Academie) over haar surrealistische vignetten-film De Eenzame Eenheid. "Het lijkt me bijvoorbeeld geweldig wanneer De Eenzame Eenheid op televisie wordt uitgezonden. Dat vind ik zo’n gek medium: dat je film op een specifieke tijd wordt vertoond."

Je film bestaat uit negen korte absurde verhalen, waarin je zelf de hoofdrol speelt. Tijdens de persvoorstelling noemde je het zelfs een kijkje in het leven van Carlijn Fransen. Komen de scènes uit je werkelijke leven? "Alle verhalen hebben hun oorsprong in mijn fantasieën, associaties bij dagelijkse taferelen en dagdromen. Het zijn de eindresultaten van een innerlijk rijpingsproces. Dan zit ik voor me uit te staren en denk ineens: ‘wow, die lantaarnpaal lijkt sprekend een satelliet’. Of: ‘wat als alle bergtoppen een vlag zouden hebben?’ Zo’n beeld vormt zich dan uiteindelijk tot een scène. Dat proces kan jaren duren, maar soms dient het zich ook meteen aan. De scène waarin ik in de auto mijn neus snuit bijvoorbeeld, droomde ik precies zo. Mijn eerste droom met camerastandpunten, dus die moest gerealiseerd worden. Er spoken veel verhalen door mijn hoofd, maar de beelden die blijven hangen groeien door tot ik weet dat het goed is. Dat ik voel dat het eruit moet. Vervolgens teken ik alles uit en begin met het maken van de storyboards, ontwerp de kleding, de sets, de props. Alles om zo exact mogelijk bij het beeld in mijn hoofd te komen."

Als het zo om je innerlijk gaat, ben je dan niet bang dat die ideeën ook weer verdwijnen? "Het komt voor dat ik ’s ochtends wakker word en het idee verdwenen is. Ik heb veel opschrijfboekjes. Maar het gaat er ook juist om wat in mijn hoofd blijft hangen. Dat vind ik interessant, wat zich gehecht heeft. Ik denk ook veel na over aspecten van het productieproces. Dus over het aantal draaidagen, de kleinste details op de achtergrond, over hoe groot de plooi van het gordijn moet zijn in het geïmproviseerde bioscoopzaaltje hier op de Rietveld. Al die stappen zijn belangrijk voor mij. Het bedenken, het maken, het ervaren als acteur, en later het zien. Dat alles samen vormt een soort onderzoek naar wat mijn ideeën betekenen. Vergelijk het met het wakker worden na een droom: je beseft dat er iets gebeurd is, maar weet niet precies wat. Je vertelt het na: ’toen snoot ik mijn neusbotje eruit, terwijl mijn moeder zich omdraaide en wat?! zei’. Maar wat die gebeurtenissen precies betekenen? Geen idee. Zo zie ik mijn films ook. Ik heb net zo lang gepuzzeld tot het voor mijn gevoel klopte, maar de betekenis ontglipt me telkens. Dat maakt het kijken voor mij een rare ervaring: ik kijk zowel niet als wel naar mezelf. Mag ik vragen hoe jij als buitenstaander kijkt?"

De Eenzame Eenheid

Je toont inderdaad de wereld, maar dan helemaal vervormd. Dat vond ik ook iets sci fi-achtigs hebben. Laat ik het zo zeggen: alsof iemand twintig jaar geleden zich probeert voor te stellen hoe het leven anno 2016 zou zijn. "Grappig dat je het zo zegt. Ik herken er wel iets in. Ik ben wel iemand die in het verleden leeft. Het lijkt me bijvoorbeeld geweldig wanneer De Eenzame Eenheid op televisie wordt uitgezonden. Dat vind ik zo’n gek medium: dat je film op een specifieke tijd wordt vertoond. En dan het liefst zo, dat het niet kan worden teruggekeken via uitzendinggemist. Dat er dit unieke, niet-herhaalbaar moment is in elke huiskamer van Nederland. Dat mensen er onverwachts in vallen, en erdoor verrast worden. Dat ze er iets mee moeten, in ieder geval. Jammer dat dit soort ervaringen steeds meer verdwijnen door on demand, youtube, interactieve tv. Misschien ben ik gewoon wel ouderwets."

Daarbij: je hebt daadwerkelijk op celluloid geschoten. "Los van mijn liefde voor analoge film, heeft dat met het creëren van een moment te maken. Je bent wekenlang bezig met het opbouwen van de sets, de voorbereidingen, de crew regelen. En dan moet het ineens! Daarom heb ik het op film geschoten. Het dwingt je super geconcentreerd te zijn. Je hebt niet veel takes, dus het moet op dat moment ook echt gebeuren. Er zit dus wel iets van een performance in. We konden op de set trouwens niet echt beoordelen of de takes gelukt waren of niet. Ik was er daardoor van overtuigd dat minstens een van de verhalen mislukt zou zijn. Dat het licht niet goed was, of de camera haperde. Pas tijdens de montage bleek dat alles gelukt was."

Kan ik zeggen dat De Eenzame Eenheid heel persoonlijk is? Dat het iets wezenlijks van je uitdrukt. Hoe zie je dat later voor je? Wil je dit soort persoonlijke films blijven maken, of heb je andere ambities? "Ik zou heel graag een langere film willen maken. En ook eens met acteurs willen werken. Vanwege het persoonlijke karakter was ik nu zelf de hoofdrolspeler, maar het is best stressvol om telkens van acteur naar regisseur te switchen. Om je telkens weer op te laden, terwijl je ook bezig bent de opnames te organiseren. Hoe ik het later voor me zie? Ik hoop dat er nooit een dag zal komen dat ik slechts kom met de boodschap: ‘nou jongens, actie!’ Ik wil in ieder geval bij alle stappen betrokken blijven. Ik houd van het naaien van kleding, het fysiek bouwen van decors. Werelden maken, dat wil ik graag. Of klinkt dat te ambitieus? De dromen blijven in ieder geval door mijn geest spoken. Ik ben nu bezig met iets over de afsluitdijk. En een film over een auto in Amerika, een surreële road movie. Er broeit nog genoeg in mijn hoofd."

Guus Schulting