Lichting 2015: Jim Süter

‘Geen superhelden, maar mensen’

Wie zijn de regisseurs van de toekomst? De hele zomer verschijnen er interviews met afgestudeerde regisseurs uit de lichting van 2015. Jim Süter (Nederlandse Filmacademie) regisseerde Jack (A Journey to Fulfillment). "Ik pleit voor een ‘spirituele revolutie’. En dat zeg ik met aanhalingstekens."

De scènes in Jack (A Journey to Fulfillment) schieten alle kanten uit, als kwikzilver. Het getob van een man van middelbare leeftijd (Gijs Scholten van Aschat) vertaalt zich in een verbouwing zonder eind, met als hoogtepunt een ingenieuze lichtconstructie met spiegels in de slaapkamer. "Waar we voor moesten oppassen, was dat niet die hele film over de verbouwing zou gaan. De film echoot de geest van Jack. Het belangrijkste is dat hij inziet dat het doel dat hij nastreeft niet ter zake doet. Een perfect huis maakt hem niet tot wat hij is; hij moet zich realiseren dat hij goed genoeg is, zoals hij is. Ik las in het script over die exorbitante spiegelconstructie en ik dacht: dit is geweldig. Jeroen [Scholten van Aschat, scenarist — LvZ] ontdekte deze verlichtingstechniek bij de Maya’s en de Inca’s. Zij verlichtten hun tempels met platen, die het zonlicht van weerkaatsten. Jack wil zo zijn slaapkamer verlichten en dat slaat natuurlijk nergens op. Daarom is het een briljante metafoor."

Jack (A Journey to Fulfillment)

Je koos voor het moment net ná een midlife crisis. Waarom? "De crisis zelf is niet interessant. Je raakt verstrikt in oppervlakkigheden: jonge vrouw, motor, wat dan ook. Het is me te doen om een dieper mentaal aspect. De onzekerheid, het gebrek aan eigenwaarde. Objectief gezien heeft Jack de boel namelijk op de rails: een huis, een leuke vriendin en genoeg geld. Maar het probleem in zijn hoofd overschaduwt alles."

Waarom koos je een vijftiger als hoofdpersoon? "Het oorspronkelijke idee is voortgekomen uit het maken van de afstudeerfilm zelf. Ik heb vier jaar lang aan een stuk door willen presteren. Het verlangen naar bevestiging en erkenning nam alles over en op den duur wist ik niet meer waar ik het voor deed. De dokter schreef me een cursus mindfulness voor. ‘Omdat je worstelt met je gevoel van eigenwaarde.’ Voor een film beschikte ik nog over te weinig tragiek. Dat komt met de leeftijd: als je ouder bent en het lastig is om je aan te passen, kan het tragisch worden. Jeroen en ik zien elementen van Jack terug in onze eigen vaders. Ik denk dat mannen op een gegeven moment niet meer zien wat ze al hebben."

Je denkt dat het verlies van eigenwaarde dus niet gebonden is aan een specifieke generatie? "Precies. Het heeft met deze tijdgeest te maken. Iedereen wordt geconfronteerd met eindeloze mogelijkheden en door de snelle veranderingen kun je je al snel oud gaan voelen. Ben je de vijftig gepasseerd, dan ben je eigenlijk al bejaard. Er is een radicale mentaliteitsverandering nodig om dat recht te trekken. Hoe dan? Dat is gevaarlijk om te zeggen. Ik denk dat er een ‘spirituele revolutie’ nodig is. En dat zeg ik met aanhalingstekens. Het is krankzinnig dat we ons overdag uit de naad werken om alles eruit te halen en ’s avonds een pseudo-oosterse denk- en leefwijze nodig hebben om te kunnen ontspannen. We leven in een tijd waarin we het gevoel hebben dat we alles moeten kunnen bereiken, omdat de situatie ernaar is. Maar we zijn geen superhelden. We zijn maar gewoon mensen."

Wordt dat ook een thema in je toekomstige films? "Het is een onuitputtelijke bron van inspiratie. Eerder maakte ik een experimentele fictie-docufilm over Felix Baumgartner, de man die de hoogste sprong ooit maakte, vanuit de ruimte. Ik stuitte op een artikel in The Guardian. Daar las ik dat Baumgartner opeens een vorm van claustrofobie ontwikkelde. De sprong zou een piece of cake zijn, maar hij was bang voor het astronautenpak. Pas toen iemand anders in zijn plaats zou gaan springen, heeft hij zich met therapie en extreme trainingen over zijn angst heen kunnen zetten. De tranen liepen over mijn wangen toen ik dat las. Je worstelt je leven lang met wat zich in je hart en in je hoofd afspeelt en niemand zal je ooit echt begrijpen. Als het erop aankomt, blijf je altijd alleen. En toch hoop je tegen beter weten in op begrip. Dat vind ik zo ontroerend.

Hoe laat je dat terugkomen in je volgende film? "Een van de ideeën waar ik mee speel, gaat over een astronaut die terugkomt uit de ruimte. Sommige astronauten krijgen last van een overview-effect. Ze hebben de aarde gezien van een enorme afstand in het oneindige zwart. Ze zien geen landsgrenzen, de wereld is één geheel, ze realiseren zich hoe klein we zijn. Thuis raken ze in een depressie, omdat oorlogen hen bijvoorbeeld veel te erg aangrijpen. Ze beseffen hoeveel we op elkaar lijken en kunnen niet begrijpen wat we elkaar voor afschuwelijke dingen aandoen. Dat raakt me in het hart. We zijn veel meer Adam en Eva dan we willen erkennen."

Laura van Zuylen

Een deel van de afstudeerfilms is te zien op het Nederlands Filmfestival in Utrecht.