‘Kritiek is een soort intellectuele kapper’

In het nieuwe programma Forum van de Regisseurs op het Nederlands Filmfestival wordt vanavond Zurich van Sacha Polak vertoont. Dichter Ingmar Heytze zal tijdens de film een gedicht schrijven, dat hij na afloop van de film zal voordragen. "Naar aanleiding van zulke opdrachten kom ik altijd thuis met een gedicht waarvan ik zeker weet dat ik het anders nooit geschreven zou hebben."

Hoe doe je dat, door middel van poëzie reflecteren op film? "Ik doe wat ik altijd doe. Ik ga zitten kijken en luisteren en op een gegeven moment valt me iets in. Dan maak ik daar een gedicht van, terwijl ik verder kijk en luister. Het is eigenlijk heel praktisch."

Vind je kritische reflectie belangrijk? "Dat vind is een zelfbevestigende vraag. Als je filmcriticus bent, vind je filmkritiek belangrijk. Ik ben dichter, dus ik vind poëzie belangrijk. Als je het niet belangrijk vond, dan ging je wat anders doen. De rol van kritiek, in bijna elk genre, is volgens mij enigszins zelf-legitimerend. Ik denk niet dat het het publiek dient, want het publiek leest geen recensies. In ieder geval niet van dichtbundels. Maar kritiek heeft wel een canon-vormende invloed, ze bepaalt mee in wat belangrijk gevonden wordt. Wat dan weer niet zegt dat critici gelijk hebben. Maar de meeste kunstenaars vinden uiteindelijk dat kritiek bestaat omwille van kritiek. Kritiek is een soort intellectuele kapper: ‘jij zit in die hoek en je maakt dat soort dingen’. Het is wel een soort klankbord, maar ja…" 

En als we het reflectie noemen? Kritiek gaat natuurlijk niet alleen over of iets goed of slecht is. "Het is een eer als iemand de moeite neemt om jouw product tot zich te nemen en daar iets zinnigs over te zeggen. De enkele keer dat dat lukt, dan. Maar het heeft meer te maken met verwerven van symbolisch kapitaal en het winnen van gewicht in de culturele wereld, dan met de kunst zelf."

Vind je die reflectie überhaupt wel belangrijk? "Ja, god, als het er niet meer is dan zou je het misschien missen. Maar de term belangrijk vind ik lastig. Weet je, ik ben dichter, dus dan ligt het misschien anders. Poëzie wordt aan de ene kant heel erg op een voetstuk gehesen. Maar anderzijds is poëzie als het gaat om gelezen worden en verkoop een vrij marginaal verschijnsel. Het voordeel daarvan is dat dat laatste het lijkt te vrijwaren van praktisch nut. Dat geeft weer wat speelruimte." 

Maar reflecteren op een film door middel van poëzie is eigenlijk weer best praktisch. "Daarom vind ik het ook leuk om te doen. Het heeft hele duidelijke randvoorwaarden: je gaat zitten met je laptop, na ander halfuur gaat het licht weer aan en dan zal je een gedicht moeten hebben. Naar aanleiding van zulke opdrachten kom ik altijd thuis met een gedicht waarvan ik zeker weet dat ik het anders nooit geschreven zou hebben."

Sacha Gertsik

Update, 27-9-2015:
Met dank aan Ingamr Heytze plaatsen we hierbij het gedicht dat hij schreef tijdens de vertoning

Het moment waarop het donker wordt
kijkend naar Zurich, 26-09-2015

Het moment waarop het donker wordt –
wat is het met vertoningen dat ze moeten
beginnen in het donker, het einde maar
dan andersom, een kleine herinnering

aan wat we zijn: verkeerde voorstellingen
van zaken, kijkend naar elkaar. Het eerste
zal het laatste zijn. We zien: gebrek aan slaap
in de nacht, schelle kleuren, de snelweg,

kermismuziek, een wereld die je afstoot
als een vreemd orgaan onder een hemel die
je niet meer ziet door lichthinder. Al met al
zouden we niemand op dit filmdoek

willen zijn: als het moet misschien de man
die niet meer ligt waar hij ligt, in de berm,
bij zijn foto, onder de vangrail die hem
ving. Zo iemand die in het verhaal 

niet voorkomt terwijl alles draait om
hem, zoals dat oude idee dat ooit over
het water zweefde, zoals wij in onze
stoelen, onze kisten van pluche, 

alsof we op een bocht in de weg
afrijden terwijl het vóór ons donker
en donkerder wordt – wezens,
wachtend op licht.

Ingmar Heytze