IFFR: Marina Meliande over Sultry (Tiger competitie)

‘De euforie is voorbij’

Marina Meliande is een van de acht genomineerden in de Hivos Tiger Competitie op het IFFR. Haar magisch-realistische Sultry bekritiseert in haar nieuwe film de beleidsmakers en projectontwikkelaars die haar woonplaats Rio de Janeiro bestieren. "Ana is geïnfecteerd door een gevoel van woede en onrecht, en daardoor ontwikkelt ze de ziekte, als een reactie van haar lichaam."

Sultry is het solodebuut van Marina Meliando (1980). Ze schreef de film samen met haar creatieve partner Felipe Bragança, met wie ze in 2010 al de speelfilm Joy (2010) maakte. De in Rio de Janeiro geboren en getogen filmmaker bekritiseert in haar nieuwe film, die zich afspeelt in de opmaat naar de Olympische Spelen van 2016, de beleidsmakers en projectontwikkelaars die haar woonplaats bestieren. De film bekijkt het vanuit het perspectief van de 32-jarige Ana (een fijne rol van Marina Provenzzano), een idealistische strafpleiter die arme stedelingen bijstaat wiens appartementen ontruimd dreigen te worden, om plaats te maken voor het naderende sportevenement.

Een reclamebord in de wijk speelt hier naarstig op in: ‘De Olympische Spelen brengen meer dan alleen spel.’ Ze brengen namelijk ook ziekte en andere misère naar deze plek die Ana omschrijft als ‘een stad vol monsters’, waar corruptie welig tiert. Haar inspanningen, gecombineerd met het broeierige zomerweer, hebben tot gevolg dat Ana een schimmelinfectie oploopt. De paarse vlekken op haar lichaam worden steeds groter en grotesker. En ook de stad om haar heen is voortdurend in negatieve zin onderhevig is aan verandering. Waardoor de vraag rijst of Rio nog leefbaar zal zijn in de toekomst.

Ik moest het woord ‘sultry’ opzoeken in het woordenboek, en de betekenis is tweeledig: benauwd en zwoel, of verstikkend en wellustig. Die dualiteit is een mooie metafoor voor zowel Ana en Rio de Janeiro, en komt in alle facetten van de film terug. "In het Portugees is de filmtitel ‘Mormaço’, een woord waar geen goede Engelse vertaling voor te vinden is. Omdat het zo’n typisch tropisch gevoel is: de hitte, de vochtigheid. Een soort latente spanning in je lichaam. Dat was ook het uitgangspunt voor de film: een gevoel van opeenhoping. Ana lijdt onder de temperatuur en de machteloosheid, terwijl ze de rechten van arme mensen verdedigt."

Tijdens de openingsscène moest ik denken aan de film Aquarius, waarin het hoofdpersonage eveneens te maken krijgt met dreigende ontruimingen. Jouw film neemt al snel een andere wending, maar dat thema — de woningproblematiek — is blijkbaar urgent in de hedendaagse Braziliaanse cinema. "We waren in Brazilië korte tijd overmand door gevoelens van euforie, met de wereldkampioenschappen voetbal en de Olympische Spelen. We probeerden als land te bewijzen dat we zulke grootschalige avonturen kunnen organiseren. Talloze instituties en bedrijven maakten misbruik van de komst van deze sportevenementen, met veel uitzettingen tot gevolg. Er is uiteindelijk veel geïnvesteerd en weinig winst behaald. Dus nu is er geen geld meer voor publieke diensten als ziekenhuizen. De euforie is voorbij."

Hoe vertaal je deze problematiek naar het personage? Waarom besluit je om het verhaal te tonen vanuit het perspectief van een witte, vrouwelijke jurist? "Ik voelde me erg ongemakkelijk met de situatie in de stad, en de aankomende Olympische Spelen. Men begon op een heel autoritaire wijze ineens te bouwen, zonder samenspraak met de bewoners. Op de plek waar ik al mijn hele leven woon werden mensen geïntimideerd. Ik was verbonden met de stad, en die verbondenheid begon te verdwijnen. Ik voelde me er niet meer thuis."

Dus jij bent in zekere zin het hoofdpersonage Ana? "Ja in sommige opzichten wel. Hoewel ze natuurlijk haar eigen gefictionaliseerde problemen heeft, naast de grotere complicaties van de huurders waar ze zich over ontfermd. Ze is geïnfecteerd door een gevoel van woede en onrecht, en daardoor ontwikkelt ze de ziekte, als een reactie van haar lichaam."

Dankzij haar aandoening lijkt Ana te worden verzwolgen door de natuur. In de openingsscène zien we zwoele beelden van een groene, idyllische plek, dan speelt de film in een stedelijke omgeving, en in de laatste scène is er weer natuur. Worden ook wij — de mensheid — uiteindelijk verzwolgen door de natuur? "Ik vind dat een leuke interpretatie. De schimmel is belangrijk voor me: het komt veel voor in Rio de Janeiro, schimmel tussen de wanden, omdat het een tamelijk vochtige stad is. Dat was ook het achterliggende idee: er zit iets in de muren dat je kan infecteren; dat de controle over je lijf kan overnemen. Het idee dat de schimmel een soort microkosmos representeert."

Je maakt de vergelijking met een sterrenstelsel. "Ja, een klein universum. En aan het einde van de film wordt Ana deel van een groter geheel. Haar lichaam, haar appartementencomplex en de stad worden verenigd."

Je film reflecteert ook op man/vrouw-verhoudingen in Brazilië: het zijn vooral witte mannen van middelbare leeftijd, die de beslissingen nemen. "Ik wil graag opmerken dat sterke vrouwen in Rio het verzet vormen tegen de bouwprojecten. Maar in de politiek domineren machtswellustige mannen het speelveld. Want we zijn een buitengewoon seksistisch land, en daar maak ik me zorgen over. De balans ontbreekt."

Zie je jezelf als een kunstenaar of als een activist? "Een kunstenaar met interesse in politiek, vermengd met poëzie. Het beangstigt me om een activist genoemd te worden; ik hou er niet van als een kunstwerk te opzichtig een statement overbrengt. Ik wil dat er ruimte overblijft voor de kijker, ruimte voor contemplatie. Mijn film is een manier om de kijker de consequenties van beleid te kunnen tonen, maar ik mix die politieke boodschap met een fabelachtige toonzetting, en invloeden uit sprookjes, zodat het meer wordt dan activisme alleen."

Omar Larabi

Sultry is te zien op IFFR. De Hivos Tiger Award wordt uitgereikt op vrijdag 2 februari.