IDFA 2017: The Last Chair

Bespiegeling over het leven in ontroerende Nederlandse VR-documentaire

Verrassend om te zien hoe ook bij een hip nieuw medium als Virtual Reality de kracht in eenvoud kan schuilen. Jessie van Vreden en Anke Teunissen bewijzen dat met hun VR-drieluik The Last Chair: portretten van mensen in hun laatste levensfase. De eerste twee delen zijn nu te zien op IDFA.

"Ik ben een nestblijver", vertrouwt de 89-jarige Drentse boer Egbert ons toe. Hij is nooit getrouwd geweest en heeft het boerderijtje waar hij geboren is nooit verlaten. Dat klinkt treurig, maar zou je er ook zo over denken wanneer je als goede bekende bij Egbert thuis op bezoek ging? Gewoon bij hem aan tafel, terwijl hij zijn zoute harinkjes klaarmaakt en het vuur in het kacheltje opstookt? Of meerijdend in de auto wanneer hij een ritje naar het dorp maakt? Ik kon dat doen in de virtual reality-‘film’ The Last Chair waarin je, gewapend met een VR-bril, gewoon overal om je heen kan kijken. Wat me opviel was het sterke gevoel dat in en rond dat huisje alles heel oud en vertrouwd is, een gevoel van geborgenheid.

"We hebben iets met ouderen", merken makers Anke Teunissen en Jessie van Vreden op. Egbert was eerder een van de mensen die Teunissen portretteerde in haar fotoboek Nestblijvers. Drie jaar geleden speelden ze met het idee van een film rond de kleine, met herinneringen gevulde plek waar de laatste levensjaren zich afspelen. Een vriend merkte toen op dat dit een heel geschikt onderwerp zou kunnen zijn voor virtual reality, toen nog een echte noviteit. Zo werd The Last Chair (De stoel van de laatste jaren) hun eerste, en wat mij betreft zeer geslaagde, VR-productie.

Beiden hebben ervaring met documentaire film en fotografie. The Last Chair had ook als traditionele film gemaakt kunnen worden. Gevraagd in welk opzicht VR het anders maakt noemen ze, los van de volstrekt andere (en ook dure) opname- en montagetechniek, het gevoel van nabijheid, de intimiteit.

Ook de opbouw is heel anders. Geen verhaal met traditionele spanningsboog, maar meer, zoals ze het noemen, een levend schilderij. Als voor een scène de plaats van de 360-gradencamera eenmaal is bepaald kan die lang blijven lopen. De hoofdpersoon doet dan op zijn gemak zijn eigen ding terwijl de filmmakers zich noodgewongen terugtrekken omdat ze anders zelf in beeld zouden komen.

De soundtrack is in belangrijke mate leidend. Terwijl we Egbert vergezellen bij zijn dagelijkse bezigheden horen we zijn verhalen en herinneringen als voice-over. Heel simpel, maar het werkt wonderlijk goed. Omgeving en karakter versterken elkaar. Ondanks melancholieke momenten meent Egbert dat hij een mooi leven heeft gehad. We geloven hem.

In het tweede deel, dat in grote lijnen op dezelfde manier is opgezet, ontmoeten we Fred (74). In tegenstelling tot Egbert heeft hij juist veel rondgetrokken en een gezin gehad. Toch heeft dat weinig voldoening gegeven. Inmiddels heeft hij zich teruggetrokken op het Franse platteland. Hij werkt in de tuin terwijl het licht rond de zonnebloemen speelt. Hij raapt een kikker op en gaat een boom met een kettingzaag te lijf. Maar de onvrede over keuzes die hij maakte, of juist niet, knaagt nog steeds. In het kamertje waar hij verwacht te sterven gaat hij even liggen op een sober bed. Wij zitten ernaast en kijken stil toe.

Naast deze eerste delen van 15 en 18 minuten is nog een derde deel in voorbereiding, over Annie, een oude Joodse dame die haar familie in de oorlog verloor en toen besloot dat haar verdere leven aardbeien met slagroom moest zijn. De opnamen zijn al gemaakt. Het streven is dit deel in januari af te ronden.

Voor vertoningen op internationale festivals zijn de eerste twee delen in het Engels ingesproken door Rutger Hauer en Derek de Lint. Daarnaast zal The Last Chair ook online voor de thuiskijker beschikbaar zijn — mits die beschikt over een geschikte smartphone en bijbehorend VR-hulpstuk.

Leo Bankersen

The Last Chair is te zien op IDFA in de DocLab-expositie Uncharted Rituals, t/m zondag 26 november in De Brakke Grond, doorlopend van 9:00 tot 23:00 uur (26 nov tot 18:00 uur).