Focus: Filmmarathon Frank Diamand

Documentairemaker en dichter Frank Diamand (1939) maakte vanaf eind jaren zestig ruim vijftig tv-documentaires. Het merendeel politieke films over Zuid-Amerika en Zuidelijk Afrika, maar Diamand maakte ook culturele documentaires. Shalom Culture Groningen presenteert op 13 en 14 maart in het Mennohuis een tweedaagse marathon met veertien films.

“Ik ben een spons van solidariteit met de onderdrukten”, merkte Frank Diamand acht jaar geleden op in een interview. Pathetisch? Borstklopperij? Niet bij deze in 1939 in Amsterdam geboren zoon uit het huwelijk van de in 1934 naar Nederland gevluchte joodse Duitser Werner Diamand en Marianne Asscher, de dochter van Abraham Asscher, één van de voorzitters van de Joodse Raad in de Tweede Wereldoorlog. Nog geen vijf jaar oud werd Diamand met zijn ouders in 1944 naar Bergen-Belsen gedeporteerd. De drie overleefden het doordat  aan het einde van de oorlog Amerikaanse soldaten hen bevrijdden uit de trein, die hen van Bergen-Belsen naar Theresienstadt moest brengen. Met zo’n verleden ligt geschiedenis nooit achter je, maar sjouw je het altijd mee.

Het oorlogsverleden leidde bij Diamand tot een gevoelige antenne voor onderdrukking in de wereld. Het bracht hem in 1968 bij de VARA, waarvoor hij vervolgens bijna twintig jaar tv-documentaires maakte over dictatoriale onderdrukking in Zuid-Amerika en Zuidelijk-Afrika. In 1987 ging hij weg bij de VARA en werd hij freelancer. Vanaf het midden van de jaren negentig veranderde zijn focus en legde hij zich toe op documentaires over kunstenaars. Het grootste deel van zijn werk bestaat echter uit politiek geëngageerde documentaires, omdat zo merkte Diamand in eerder genoemd interview op, objectiviteit niet bestaat. “Als documentairemaker moet je een positie innemen tegenover wat er in de wereld gebeurt. Ik maak documentaires omdat ik een mening over deze wereld hebt. Als je niets te vertellen hebt, moet je geen documentaires maken. Dan moet je je mond houden.”

Voor dat laatste hoeft niemand bang te zijn, want de inmiddels tachtigjarige Diamand heeft nog steeds veel te vertellen. Niet meer als documentairemaker, maar wel als dichter. Sinds 1986 publiceerde hij meerdere dichtbundels, met als laatste het vorig jaar verschenen Ik is een ander. De bundel met gedichten over ‘verlies in soorten en maten’ is opgedragen aan Diamands levenspartner, de historicus Evelien Gans, die twee jaar geleden een einde aan haar leven maakte.

Shalom Culture Groningen presenteert op 13 en 14 maart in het Mennohuis (achter de Doopsgezinde Kerk) veertien documentaires van Diamand. Er zijn drie films over Chili: Chili – de overgang (1990), over de overgangssituatie in 1990 van Chileense dictatuur naar democratie; Voor, tijdens en na: Chili, 5 oktober (1988), over het Chileense referendum in 1988 waarin de Chilenen Pinochet wegstemden; en  Chile crea, een week in juli (1988), over een demonstratie aan de vooravond van het Chileense referendum  in 1988.

Keep the Timbila Playing (2001) volgt acht Haagse slagwerkers in 1999 in Mozambique, waar ze samenspelen met een traditionele timbila-bouwer en –speler. Twee films gaan over El Salvador: El Salvador: revolutie of dood (1980) over de toenmalige onderdrukking in El Salvador; En daarom is de staat verantwoordelijk (1984) gaat over de moord door het Salvadoraanse leger op een mensenrechtenactivist. Uit ongeveer dezelfde periode stamt Nicaragua, September 1978 (1978), over de opstand van het  Nicaraguaanse volk tegen het dictatoriale regime.

Over onderdrukking gaat het ook in Eduardo Uruguayo (1983), dat een portret schetst van het leven van een familie tijdens de dictatuur in Uruguay. In Niet discusiëren, spugen! (1989) hekelt Diamand het Amerikaanse propagandabeeld van Cuba in de Amerikaanse media. In dezelfde lijn ligt Honger naar macht: Nieuw Rechts in Amerika (1982), over de radiale rechtse Amerikaanse stroming begin jaren tachtig die president Reagan een linkse softie vond.

Diamands latere films gaan niet over actuele politieke strijd en onderdrukking, maar richten zich op kunst en filosofie.  Als de herinnering komt (2012) gaat over de joodse historicus Saul Friedländer; Time seeking circles (1988) over een choreografie van kunstenares Barbara van Loon; Afgelegde weg: een stomme film voor Henry Brant (1995) is een filmisch gedicht over de Amerikaanse componist Henry Brant; Odyssey, She Once Was a True Love  of Mine (1997) is een registratie van een ballet van Beppie Blankert; en Odysseus: Kirke,  Kalypso, Nausikaä & Penelope een registratie van een op James Joyce’s Ulysses gebaseerde voorstelling met muziek van Louis Andriessen.

Filmmarathon, Hommage aan documentairemaker Frank Diamand, 13 en 14 maart het Mennohuis, Groningen (sites.google.com/site/geincultuur/)