Filmhistorie is geen zaak van uitvinders en visionairs

De afgelopen weken deed de Filmkrant verslag van de openbare collegereeks This is Film! Film Heritage in Practice. Deze lezingenreeks gaat over filmrestauraties en filmerfgoed en wordt gegeven door Giovanna Fossati, hoofdconservator van Eye en hoogleraar Filmerfgoed aan de Universiteit van Amsterdam.

De collegereeks This is Film! is ten einde. Naast de MA-studenten Heritage Studies: Preservation and Presentation of the Moving Image die het programma verplicht volgden, was er meer publiek dan het jaar ervoor, onder wie professionals maar ook veel mensen elke week terugkwamen. Wie alles bezocht, kreeg een gedegen introductie op wat er allemaal komt kijken bij conservering, filmrestauratie en de vraag hoe op creatieve manieren met ons filmerfgoed om te gaan. Bij een aantal presentaties met gastsprekers viel het niveau echter tegen en bleef veel langs de oppervlakte scheren. Wat jammer is, vooral omdat het een collegereeks is, wat dus impliceert dat er een zeker academisch niveau wordt geambieerd. De vraag of het de volgende keer niet wat academischer moet, blijft een beetje knagen. Wat vindt Giovanna Fossati, de initiator van de reeks, er zelf van?

"Het is tot nu toe een keuze geweest om een zo’n breed mogelijk publiek te trekken, over een onderwerp dat nooit erg centraal heeft gestaan: filmerfgoed. De vraag was: is een algemeen publiek geïnteresseerd in de praktijk van een filmarchief. Wat gebeurt daar, wie werken er, wat doen ze? Ik ben tevreden over het (niet openbare) academische deel van de cursus. Maar met de zaalprogrammering, het voor iedereen toegankelijke gedeelte, zijn we aan het experimenteren. Als je meer de diepte ingaat, raak je een derde van de zaal kwijt. Door praktische redenen was er dit jaar maar één buitenlandse gast, vorig jaar waren dat er meer. Volgend jaar hoop ik weer meer externen uit te nodigen."

In het zesde en laatste college, Exposing the Film Apparatus, was Soeluh van den Berg te gast. Hij is bij Eye verantwoordelijk voor de filmgerelateerde collecties, van apparaten tot filmstills en posters. Hij ging met name in op het Eye Panorama, de permanente opstelling in de kelder van Eye. Elders in het gebouw kan het publiek middels Eye Discover ook kennismaken met de filmgeschiedenis, via vier interactie installaties/opstellingen: Eye Explore (met replica’s van pre-cinema devices), Eye Walk (voor kinderen), Eye on Set (setfoto’s) en Eye Listen (luisterbanken). Alle vier betreffen dit routes door het gebouw die allemaal op interactieve wijze op een bepaald aspect van het medium film ingaan.

Cyrus Frisch: Why Didn’t Anybody Tell Me It Would Become This Bad?

In Eye Panorama staat een selectie uit de collectie opgesteld, van een Diorama tot de eerste iPhone uit 2008. Daar zitten diverse hoogtepunten uit de filmgeschiedenis tussen, zoals de toverlantaarn, een Mutoscoop, de draagbare camera (Kinamo) waarmee Joris Ivens in 1928 De Brug fotografeerde, een Mitchell-camera en de eerste digitale camera van Sony, waarmee veel Dogmafilms werden gedraaid.

Juist die benadrukking van deze ‘hoogtepunten’ in het Eye Panorama en Eye Discover is vanuit filmhistorisch oogpunt makkelijk te bekritiseren. Het idee dat filmgeschiedenis een opeenvolging is van allerlei technologische uitvindingen die het medium verbeteren, zoals de toevoeging van kleur en geluid, is al decennialang achterhaald. Deze lineaire progressie is wat historici ’technologisch determinisme’ noemen, en bovendien een illustratie van Great Man History. De website van Eye rept van "bevlogen uitvinders en visionairs" — een bewonderende benadering die op zijn zachtst gezegd wat ouderwets aanvoelt. Reden genoeg om hoofdconservator Fossati om een nadere toelichting te vragen. Want wat is nou eigenlijk het verhaal dat Eye wil uitdragen?

Fossati: "Bij de werkgroepen met de studenten stond juist deze vraag centraal bij het laatste college. Er waren twee kampen studenten. Eén groep verwachtte een uitgebreider chronologisch overzicht, de andere groep stoorde zich juist aan de strikt chronologische opstelling. De filmgeschiedenis werkt niet zo, soms zijn de zijpaden ook interessant en belangrijk. De uitvindingen die het (net) niet haalden, vertellen een minstens zo belangrijk verhaal. Buiten de basement en de tentoonstellingsruimte is het moeilijk om dingen te laten zien. Er zijn wel eens objecten tentoongesteld in de Arena (de ruimtes tussen de verdiepingen, naast de trappen) maar mensen gaan er gewoon tussen zitten. Het gebouw voelt als een openbare ruimte, wat geweldig is, maar voor een museale opstelling is het een probleem. Je moet de tentoongestelde objecten ook kunnen beschermen en dat lukt daar onvoldoende."

Voor Eye, maar ook voor andere culturele instituten, geldt dat er een verwachting is van het publiek dat Eye een gestroomlijnd verhaal over film en de filmgeschiedenis biedt. Een soort Great Man History, vol hoogtepunten in chronologische volgorde. Het is moeilijk om voor een groot publiek het juiste recept te vinden. Juist omdat iedereen door de digitale revolutie zich bewust is van technologie, van smartphone tot iPad, heeft het publiek behoefte aan het zien van fysieke objecten.

Aan de andere kant wil Eye vertellen over de rol van toeval in geschiedenis en uitleggen dat er meerdere verhalen zijn, niet één. Het resultaat is altijd een compromis. De kritiek dat dit verwarrend is, snap ik. Zelf ben ik blij met de beperkte selectie van het Eye Panorama. Deze beperking weerspiegelt ook het ad hoc-gehalte van de apparatencollectie. Die is in zekere zin bijvangst van het filmarchief, dat dit jaar precies zeventig jaar geleden werd opgericht. Vroeger waren we afhankelijk wat bij ons aan apparaten werd gedeponeerd, dus zitten er gaten in de collectie. Daarnaast is de opstelling beperkt omdat veel apparaten gewoon nog in gebruik zijn, en dus niet tentoongesteld kunnen worden. In de bijschriften hebben we bewust zinsneden vermeden als ‘dit was de eerste’. Dat verhaal — een opeenvolging van technologische triomfen — vermijden we zo veel mogelijk".

André Waardenburg

De vorige vijf afleveringen zijn hier te vinden:
https://filmkrant.nl/nieuws_2016/13341
https://filmkrant.nl/nieuws_2016/13372/-/p_cnt_nieuws/4
https://filmkrant.nl/nieuws_2016/13418/-/p_cnt_nieuws/3
https://filmkrant.nl/nieuws_2016/13444/-/p_cnt_nieuws/2
https://filmkrant.nl/nieuws_2016/13505/-/p_cnt_nieuws/1