EYE herdenkt Grote Oorlog met klassieke anti-oorlogsfilm

Honderd jaar geleden werd Frans Ferdinand van Oostenrijk vermoord op een straathoek in Sarajevo. Het was het startschot voor vier jaar oorlog in Europa. Het resultaat: miljoenen doden en verminkten, een verwoest continent en verzuurde internationale verhoudingen die de opmaat vormden voor de Tweede Wereldoorlog. Een eeuw na 1914 wordt de Grote Oorlog herdacht in EYE met drie speciale vertoningen van All Quiet on the Western Front.

De lijst films die gemaakt is over de Tweede Wereldoorlog is schier eindeloos — het zal iets te maken hebben met de nazi’s als verbeelding van het ultieme kwaad. Over de Eerste Wereldoorlog zijn veel minder films gemaakt. Vrij recentelijk nog Forbidden Ground (2013), waarin drie Britse soldaten in 1916 na een mislukte bestorming van Duitse loopgraven verloren lopen in bezet Frankrijk. Ook nog niet zo oud zijn Der rote Baron (2008), over de legendarisch Duitse vliegenier Manfred von Richthofen, en het Canadese, in België gesitueerde Passchendaele (2008).

Eigenlijk hebben filmmakers pas na de eeuwwende weer meer aandacht gekregen voor wat in veel landen De Grote Oorlog heet. Zeker veertien films zijn de afgelopen veertien jaar gemaakt die zich afspelen tegen de verschrikkingen van de eerste uitbarsting van totale oorlog. Minstens één titel per jaar — dat is veel vergeleken met de acht, negen films die tussen 1945 en 2000 zijn gemaakt over de Eerste Wereldoorlog. Maar daar zaten dan wel klassiekers bij als Gallipoli van Peter Weir, Lawrence of Arabia van David Lean en Paths of Glory van Stanley Kubrick.

De allereerste WOI-film dateert van 1919: J’accuse! van Abel Gance. De regisseur wist geld bij de Franse overheid los te peuteren voor de film die hij presenteerde als patriottisch. In werkelijkheid is J’accuse! een regelrechte pacifistische aanklacht tegen oorlogsvoering. Dat was minder het geval bij A Farewell to Arms (1932), dat gebaseerd is op het gelijknamige boek van macho vechtersbaas Ernest Hemingway. Ook The Road to Glory (1936) legt meer nadruk op heroïek en romantiek dan op dood en vernietiging.

All Quiet on the Western Front (1930), dat deze maand drie keer wordt vertoond in EYE (18, 22 en 27 maart), valt wel in de categorie anti-oorlogsfilm. Het is voor het eerst in 25 jaar dat de verfilming van Erich Maria Remarques roman Im Westen nichts Neues weer te zien is in Amsterdam. De film vertelt het verhaal van een groep schooljongens dat door hun docent wordt overgehaald ten strijde te trekken. Al snel nadat zij zich hebben aangesloten bij de massa vrijwilligers die fluitend en met anjers in hun geweerlopen richting front marcheren, wordt duidelijk dat aan deze oorlog geen eer en glorie te behalen valt. Slechts één van de jongens overleeft de oorlog, totaal gedesillusioneerd.

All Quiet on the Western Front won twee Oscars in 1930 — voor beste film en beste regie. Het was een enorme hit, maar tijdens de jaren dertig streng verboden in Duitsland en Oostenrijk. In 1937 kwam er een vervolg getiteld The Road Back. En in 1979 maakte Herbert Mann een remake. Universal restaureerde het origineel in 2012 ter ere van haar honderdjarige bestaan. Het is deze opgepoetste kopie die nu vertoond wordt in EYE.

Edo Dijksterhuis