Eerste Europese editie Orphans Film Symposium in A’dam

Afgelopen week hadden we al de internationale nucleaire top in Den Haag, deze week vindt het Orphans Film Symposium voor het eerst plaats buiten de VS, in Amsterdam. In EYE discussiëren archivarissen, makers en academici over ‘verweesde films’. En kijken ze naar aan de vergetelheid ontrukte pareltjes uit het verleden.

Het Orphans Film Symposium begon in 1999 in South Carolina. Na vijf edities verhuisde het tweejaarlijkse evenement naar New York. En nu — tussen 30 maart en 2 april — wordt het dus voor het eerst buiten de VS gehouden. ‘Het is sinds de vorige twee edities flink gegroeid’,  vertelt Giovanna Fossati, hoofdconservator van het organiserende EYE. ‘De thematische aanpak is nieuw. Twee jaar geleden was de titel ‘Made to Persuade’ en ging het symposium over reclamefilms. Dit jaar is het thema The Future of Obsolescence. En met ‘obsolescence’ doelen we op meer dan alleen de ‘vergetelheid’ waar een deel van de 120 jaar filmgeschiedenis in belandt. Met de overstap naar digitaal versnelt het verouderingsproces van het medium. Er zijn zelfs recente films en experimentele video’s die nu al verouderd zijn en niet meer vertoonbaar. De omzetting naar nieuwe formats en conservering is een continuproces geworden.’

De ‘verweesde film’ waar het symposium aan gewijd is, is doorgaans een relatief kleine film die buiten de canon valt, vaak experimenteel en niet terug te vinden in de reguliere archieven. Ze leiden een schaduwbestaan in verstofte dozen op zolders en op de bovenste plank van zelden geopende kasten. Maar ook als ze onderdeel uitmaken van een officieel archief, kunnen ze onopgemerkt blijven. Het gebeurde met East Is West (1922), dat lange tijd verloren gewaand werd maar in 2005 in zeer slechte staat bij EYE terecht kwam. Met de gerestaureerde versie wordt morgen het symposium geopend.

Tijdens Orphans 9, zoals het symposium kortweg genoemd wordt, worden meer dan vijftig presentaties gehouden. In deze editie zijn opvallend veel Europese archieven vertegenwoordigd, tot het Albanian Film Archive toe. Regisseurs als Frank Scheffer en Paul Cohen presenteren nieuw werk. En er is een optreden van Bill Morrison, maker van de befaamde collagefilm Decasia (2002), die zijn filmarchief grotendeels vernietigd zag door orkaan Sandy maar een nieuwe film wist te maken uit die ene doos Super-8 film die hij wist te redden. Fossati: ‘Het mooie aan dit symposium is dat iedere spreker iets laat zien. Het is niet een strikt academische bijeenkomst.’

Op zondag worden ook Clarence Cheats at Croquet (1916) en Koko’s Queen (1926) vertoond. Het zijn de eerste twee films die zijn gerestaureerd in het kader van de nieuwe Nederlands-Amerikaanse samenwerking tussen EYE en de National Film Preservation Foundation. Het instituut uit San Francisco, dat werd opgericht in 1997 en sinds die tijd heeft gezorgd voor de restauratie van ruim 2100 films, is sinds een paar jaar actief op zoek naar verloren gewaande Amerikaanse films buiten de grenzen van de VS. Na eerdere samenwerkingsverbanden met de filminstituten van Australië en Nieuw-Zeeland is nu Nederland aan de beurt. ‘Het NFPF heeft al titels in ons archief gevonden die nergens anders te vinden zijn’, vertelt Fossati. ‘De Amerikanen financieren de restauratie en beide partijen krijgen daarna een kopie. Een ideale samenwerking.’

Onder de unieke exemplaren die dankzij de nieuwe samenwerking geconserveerd zijn vallen onder andere Fifty Million Years Ago (1925), een animatiefilm over de evolutieleer, en Flaming Canyons (1929), dat een rondreis langs de nationale parken van de VS laat zien. De meeste van dit soort films konden in hun land van herkomst rekenen op een stiefmoederlijke behandeling — na gebruik werden ze afgedankt. Overzeese vertoners en verzamelaars waren over het algemeen veel zuiniger op hun distributiekopieën. Met als gevolg tachtig procent van het Amerikaanse filmerfgoed alleen in archieven buiten de VS te vinden is.

Edo Dijksterhuis