Een belangrijk verhaal moet vooral goed verteld worden

Waarom zouden films over mensenrechten altijd zwaar en moeilijk zijn? Dirk van der Straaten wil het Movies that Matter Festival verlossen van die vooroordelen. In zijn eerste editie als artistiek directeur zoekt hij de grenzen op van wat een filmfestival over mensenrechten kan of moet zijn.

Het snijvlak tussen maatschappelijke actualiteit en kunst is geen onbekend terrein voor Van der Straaten. Voordat hij aantrad bij het Haagse filmfestival programmeerde hij bij De Balie, waar hij een aanbod verzorgde van geëngageerde films met wekelijks aansluitende debatten en interviews. In de aanloop naar het festival, dat op 18 maart begint en loopt tot en met 26 maart, bezocht hij festivals in onder andere Berlijn, Sarajevo en Cannes. Hij zag heel veel films. Dacht veel na over films. Maar bovenal discussieerde hij veel over film. De Filmkrant spreekt hem op het moment dat het stof van de selectieprocedure is neergedaald en de stress van de voorbereiding plaats begint te maken voor de opwinding van het aanstaande.

Waar kijk je het meeste naar uit? ‘Wat ik erg spannend vind, is hoe bepaalde nieuwe onderdelen zullen vallen bij het publiek. Vooral Movies at Midnight. Daar heb ik drie films voor geselecteerd die buiten de gebruikelijke Movies that Matter-kaders vallen. De werktitel was eerst zelfs Movies that Splatter. We hadden het idee om horror te verbinden met het thema mensenrechten, maar daar konden we moeilijk titels bij vinden. Nu hebben we bijvoorbeeld White People, dat gaat over een uitzetcentrum in Scandinavië waar alle uitgeprocedeerde asielzoekers blank zijn. Het is echt een genrefilm. Als je die op zaterdagmiddag voor de gemiddelde Amnesty-donateur draait, valt-ie misschien niet helemaal goed. Maar de slogan van Movies that Matter is niet voor niets ‘films die ogen openen’. We programmeren niet alleen films over mensenrechtenschendingen, we willen grenzen opzoeken.’

White People

Is dat dan nodig? ‘Binnen hun interessegebied kunnen mensen heel veel vinden en dat leidt tot enorme verkokering. Toen ik nog bij De Balie werkte stuitte ik iedere week wel op een film over de nadelige gevolgen van vlees eten. Die kun je programmeren, maar dat doe je dan voor een publiek van voornamelijk vegetariërs die al weten wat er verteld wordt. Het gros van de titels die we dit jaar op het festival draaien hebben we niet opgehaald bij mensenrechtenfestivals. We hebben soms moeten sleuren en sjorren bij sales agents, die zeiden: "deze film heeft helemaal jullie signatuur niet." Dan dacht ik: die moeten we dus juist hebben. Kwaliteit gaat boven thematiek. Mensen bereiken met goed gemaakte films — dat is wat ik wil. En vergeet niet, Movies that Matter is meer dan alleen een filmfestival. We bieden altijd verdieping in de vorm van een debat of vraaggesprek. De film is een eerste handreiking. Dat zie je vooral in het educatieve programma. Een groep studenten van de MBO politievooropleiding, die na afloop van een film met stemkastjes moet reageren op stellingen over racial profiling, herinnert zich die film een jaar later nog.’

Nu bestaat het programma uit tachtig films en 250 voorstellingen. Hoe wijs je je publiek de weg in die veelheid? ‘Het hart van de programmering bestaat uit twee competities. De eerste is A Matter of Act, bevat tien titels en draait om mensenrechtenverdedigers. Die halen we naar Nederland. Voor zover mogelijk dan. De hoofdpersoon uit Hooligan Sparrow is een radicale Chinese vrouwenrechtenactivist die van de autoriteiten geen paspoort kreeg. In dat geval komt de filmmaker. Dit programmaonderdeel vergt eigenlijk dubbele research. Eerst moeten we beoordelen of de film als film goed is. Daarna onderzoekt Amnesty of de betreffende activist geen dubieus verleden heeft, bijvoorbeeld op het gebied van oorlogsmisdaden.
De tweede competitie, die negen films bevat, heet Camera Justitia en gaat over internationaal recht. Hierin werken we samen met instituten in Den Haag, zoals het Internationaal Strafhof en het Joegoslavië Tribunaal. Verder proberen we films op andere manieren te groeperen om bezoekers een beetje richting te geven. Dat doen bijvoorbeeld met een ‘best of’-programma of een thematische talkshow.’

Je zegt net dat je de kwaliteit van een film zwaarder vindt wegen dan de thematiek. Wat betekent dat voor het selectieproces van Movies that Matter? ‘Uit 1400 titels kiezen we er uiteindelijk tachtig. Afgelopen jaar hebben we heel scherp gekeken naar het selectieproces. De leden van onze viewing commissie geven rapportcijfers aan de films die ze zien. Vroeger hanteerden ze tien, twaalf criteria om te bepalen of een film binnen de thematiek van het festival valt. Dat hebben we teruggebracht naar veel minder aandachtspunten, waarbij kwaliteit bovenaan staat. Het kan niet zo zijn dat een film alleen vanwege het onderwerp een acht krijgt. Maar als tien Afghaanse films een acht krijgen, dan gaan we ze niet alle tien programmeren. Er moet wel geografische spreiding zijn. Dus nemen we ook hier en daar een film op die een zeven scoorde.’

Snow Pirates

Missen bepaalde onderwerpen of landen in het programma van dit jaar, waarvan je vindt dat ze er eigenlijk wel in horen? ‘Ik ben erg teleurgesteld over wat er recent uit Turkije en Rusland is gekomen. Vooral de gebeurtenissen in Turkije zijn van groot internationaal belang, ook voor ons hier. Uiteindelijk hebben we alleen Snow Pirates geprogrammeerd.’

Maar je zou toch denken dat er genoeg documentaires gemaakt worden die de actualiteit dicht op de huid zitten? ‘Movies that Matter is er niet om een dwarsdoorsnede te geven van wat er aan de hand is op mensenrechtengebied. Als je nieuwsreportages wil zien moet je 1Vandaag opzetten, niet naar ons festival komen. Film loopt sowieso een half jaar achter op de actualiteit. Maar soms is juist een oudere film heel actueel. We Are Young, We Are Strong bijvoorbeeld. Die film speelt zich af in Rostock in 1992, na de val van de muur, waar rellende jongeren vluchtelingen aanvallen. Hij is gemaakt in 2014 maar is nog steeds urgent. En zal dat blijven zolang we in de krant blijven lezen over bloederige varkenskoppen die worden opgehangen bij AZC’s.’

Waar moet een film aan voldoen om voor Movies that Matter geselecteerd te worden? ‘Een film moet emotioneren, je meenemen en overtuigen met gebruikmaking van de middelen die film biedt. Dat is ook het verschil tussen een documentaire en een nieuwsreportage. In een documentaire hoef je niet per se hoor en wederhoor toe te passen. Je hoeft niet het hele verhaal te vertellen maar moet wel het drama tonen. Dat vind ik een interessant spanningsveld. Niet dat het altijd even makkelijk is. Dat de regisseur van Sonita geld betaalt om de hoofdpersoon vrij te kopen en dat ook laat zien — daar had ik serieus een probleem mee. Sonita is dan ook de film waar we het meest over gepraat hebben binnen de organisatie. Maar tijdens het IDFA won hij de publieksprijs. Ik ben terechtgewezen. En inmiddels sta ik ook honderd procent achter de keuze. Het is een interessante film en opbeurend bovendien. Movies that Matter heeft de naam zwaar en moeilijk te zijn en zo’n film biedt goed tegenwicht.’

Sonita

Zijn er films die misschien thematisch wel passen maar die niet geselecteerd zijn? ‘Er was één film — nee, ik vind het niet kies te zeggen welke — die bijzonder interessant was, maar dan op een negatieve manier. Om dan de maker de halve wereld over te laten vliegen om hem in een zaaltje in Den Haag af te kraken, vind ik onproductief.’

Waar zoek je zelf naar in een film? ‘Een jaar of tien geleden ben ik begonnen de recensies van Roger Ebert [in 2013 overleden Amerikaans filmcriticus, ED] te lezen. Iedere keer wist hij me aan te wijzen wat er wel en niet deugt aan een film, zoals geen enkele Nederlandse criticus dat ooit gelukt is. Wat ik van hem geleerd heb, is hoe belangrijk het kundig vertellen van een verhaal is. Ik ben erg gevoelig voor dialogen en de geloofwaardigheid van die dialogen.’

Met wie voel je je verwant? ‘Binnen de filmwereld vind ik dat moeilijk te zeggen. Maar het werk van schrijver Etgar Keret spreekt me erg aan; hij heeft altijd oog voor het absurde. Of de manier waarop het radioprogramma’s This American Life of Planet Money onderwerpen behandelen: vrolijk en grappig, maar dan gaat het wel over onderwerpen van maatschappelijk belang. Over migratie, hoe de autobranche werkt of de productieketen van Nike. Vergelijk dat eens met Radio 1. Daar zitten standaard drie mensen achter een tafel te vertellen wat ze ergens van vinden en als je geluk hebt halen ze er nog een professor bij. In het programmaonderdeel Media that Matter passen we de methode van This American Life toe. We proberen bruggen te slaan tussen film en andere disciplines, zoals literatuur.’

Krigen

Met Krigen als openingsfilm heeft Movies that Matter een uithangbord van jewelste. Hoe hebben jullie dat voor elkaar gekregen? ‘Dat was een ontzettende gok. Ik ben een ontzettende fan van regisseur Tobias Lindholm maar kon de film helaas niet zien in Venetië of ergens anders. Een tipgever met wie ik al vijftien jaar samenwerk en op wiens oordeel ik kan vertrouwen, verzekerde me dat de film geschikt was voor Movies that Matter. Toen ik hem later in een zaaltje bij de distributeur zag, bleek hij inderdaad goed te zijn. Gelukkig maar.
Krigen is geen rechttoe-rechtaan mensenrechtenfilm en past daarom goed bij Movies that Matter. Hij gaat over een Deense legercommandant in Afghanistan die, om zijn troepen te beschermen, een vijandige stelling laat bombarderen zonder precies te weten wie zich er bevinden. Acht kinderen vinden de dood en hij moet voor de krijgsraad verschijnen.
De film laat je ongelooflijk gefrustreerd achter, maar wel op een interessante manier. Ik wil er niet teveel over zeggen, maar als mensen hem hebben gezien ga ik er graag over in gesprek. Ook wij moeten iets vinden over wat er in Afghanistan gebeurt en niet alleen in de vorm van een snedige opmerking op Twitter. Een film als Krigen kan je helpen positie te bepalen.’

Edo Dijksterhuis

Movies that Matter: 18-26 maart in Filmhuis Den Haag, Theater aan het Spui, Nutshuis. Info: moviesthatmatter.nl.