Dubbele webfilm: IDFA thuiskijken — hoogtepunten Doclab

Het festival zit erop, maar één programmaonderdeel is het hele jaar door te bekijken. In IDFA Doclab, de proeftuin voor online experiment, beweegt de documentaire alle kanten uit. Een fusie met de videogame blijkt nog een stap te ver, maar de virtuele werelden ogen steeds overtuigender. En Jonathan Harris, pionier van het eerste uur, levert met het prijswinnende I Love Your Work zijn magnum opus af. 

"Play the game." Het is een verrassende uitnodiging die prijkt op het beginscherm van Fort McMoney. Ten minste, als je weet dat dit project deel uitmaakt van IDFA Doclab en dus stiekem een documentaire verwacht. Nu zorgt de interactieve webdocumentaire de laatste jaren voor de ene na de andere verrassing. Maar een huwelijk met het computerspel, dat hadden we nog niet eerder gezien. Het lijkt een schier onmogelijke uitdaging. Hoe het representeren en het creëren van de werkelijkheid te combineren?

Ik ben dan ook minder verrast dat de eerste aflevering, die afgelopen week in première ging, teleurstelt. Fort McMoney blijkt een vrij traditionele webdocumentaire, in een vorm die je vaker ziet. Net als in bijvoorbeeld Highrise — Out My Window wandel je, scrollend en klikkend, door een virtuele wereld die bestaat uit aan elkaar geplakte foto’s. Onderweg ontmoet je de inwoners van dit Fort McMurray, het rijzende hart van de Canadese olie-industrie. Maar daarbuiten zijn je handelingsmogelijkheden beperkt. De inwoner die je wilt volgen, de vragen die je de burgemeester stelt, ja zelfs je beslissing over de toekomst van de stad: alle keuzes zijn multiple choice, vooraf vastgelegd door de makers. Vergeleken met de macht van politici en oliebaronnen steekt dat toch wat mager af.

Als game is Fort McMoney een luchtspiegeling. Als webdocumentaire behoort de samenwerking tussen Arte en de National Film Board of Canada, de twee voornaamste producenten, nog altijd tot de hoogtepunten van IDFA Doclab. Met een strak vormgegeven interface en een mix van video, fotocollages en datavisualisaties doet Fort McMoney zelfs niet onder voor Hollow, dat één van de drie genomineerden was voor de hoofdprijs.

Hollow is een participatieve documentaire: een groot deel van het materiaal werd gemaakt door de inwoners van Mc Dowell County, dat in tegenstelling tot Fort McMurray juist langzaam uitsterft. Ze gaan op zoek naar wat er resteert aan gemeenschapsspirit, van een opleidingscentrum voor laaggeletterden tot verwoede pogingen het toerisme nieuw leven in te blazen. Een formidabele vondst is de gulden middenweg tussen lineair en non-lineair: je scrollt door geanimeerde collages van foto’s, infographics en overlay-teksten, die horizontaal en verticaal over het scherm bewegen. De enige keuze die je maakt, is om wel of niet te kijken naar de — aanklikbare — gefilmde portretten.

Elaine McMillion bouwt een visuele schil rond haar documentairemateriaal, een soort virtual reality omgeving. Dat creëert net als in Fort McMoney de illusie dat je zelf door de documentairewereld stapt. In I Love Your Work ontbreekt zo’n krachtige interface. Jonathan Harris ordent zijn materiaal met instrumenten die de laatste jaren zijn uitgegroeid tot vaste conventies. Je kunt de in totaal 2.202 fragmenten bekijken via een tijdlijn of een mozaïek van de personages.

Deze aanpak werkt minder meeslepend, maar dat is ook de bedoeling. Harris volgt negen vrouwen die werkzaam zijn in de lesbische porno-industrie, ieder van hen 24 uur, in clips van steeds tien seconden. Dat is, zeer toepasselijk, ook de standaardlengte van een porno-teaser. Harris filmde elk fragment met een interval van vijf minuten, een truc die hij eerder toepaste in The Whale Hunt. Hij schiet dus gaten in wat anders een real time vertelling zou zijn — gaten die je zelf maar moet zien in te vullen.

De verteltechniek zorgt voor een unheimisch gevoel. Je bent dichtbij en blijft toch ver weg. De vrouwen vertellen over hun intimiteiten, scheren zichzelf zelfs naakt voor de camera, maar geven zichzelf toch niet helemaal bloot. Geshockeerd realiseerde ik me dat de gefragmenteerde structuur ook typisch is voor de internetporno die de vrouwen maken. Dat elke dag slechts tien mensen toegang krijgen tot I Love Your Work, herinnert bovendien aan de selectiviteit van de peepshow. Harris duwt je in een meta-positie. Hij maakt je bewust van je voyeuristische houding als porno-kijker, als uitoefenaar van macht. In hoeverre krijg je grip op de diepste geheimen van deze vrouwen? Laten ze zich, hoezeer je daar ook naar mag verlangen, helemaal bezitten?

En zo gaat I Love Your Work evengoed over jezelf als over deze vrouwen. De spiegel die Harris voorhoudt is kenmerkend voor zijn werk. Dat maakt de IDFA Doclab Award voor I Love Your Work in feite tot een onderscheiding voor zijn compacte oeuvre. Harris is aan het uitgroeien tot de Wiseman van de webdocumentaire.

Niels Bakker