Critics’ Choice: Hugo Emmerzael over Helmut Berger, Actor

In het Critics’ Choice programma van het International Film Festival Rotterdam presenteren acht Nederlandse en buitenlandse filmcritici een film of documentaire die de aandacht verdient. Elke vertoning wordt voorafgegaan door een video-essay gemaakt door die criticus. Thema van dit jaar is Whose Cinema. Hugo Emmerzael koos voor Helmut Berger, Actor. "Helmut Berger lijkt een karikatuur te zijn geworden van zijn eigen filmische personages."

Toen je werd gevraagd voor het programma-onderdeel Critic’s Choice, had je toen het gevoel dat je hoedanigheid van criticus een rol moest spelen in jouw keuze? "Nee, eigenlijk niet. Ik zag het meer als een kans om mijn eigen interesses te onderzoeken, daar kreeg ik plots de mogelijkheid toe. Mijn eerste idee was om een video-essay te maken over Shia LaBeouf die bij wijze van performance naar al zijn films kijkt. Dat zou gaan over spectatorship en Shia die zijn leven op een scherm ziet terwijl wij naar zijn leven kijken en zo verder. Een soort driehoeksverhouding van blikken. Maar helaas kregen we geen toestemming om zijn nieuwste film Man Down in Rotterdam te vertonen. Mijn andere optie was om in mijn fascinatie voor Spike Lee te duiken. Zijn laatste film, Chi-Raq, is de eerste door Amazon geproduceerde film. Dat leek me mede daarom al interessant in het kader van ‘Whose Cinema’. Helaas kwamen we er ook met Amazon niet uit."

Je uiteindelijke keuze is Andreas Horvath’s onconventionele Helmut Berger, Actor. Een documentaire over de Oostenrijkse acteur Helmut Berger: in de jaren zestig en zeventig onder meer bekend als geliefde en muze van de Italiaanse regisseur Luchino Visconti, nu zijn schoonheid vervlogen is een (op zijn zachtst gezegd) ietwat markante kluizenaar die af en toe nog opdraaft voor een rolletje. Wat bracht je, na je eerdere omwegen, op deze film? "Ik kreeg hem eigenlijk aangereikt. Omdat de vorige plannen op niets uit liepen, stuitten we op een probleem: de deadline, het programma van het IFFR moest op slot. Dana Linssen [samen met Jan Pieter Ekker curator van Critics’ Choice] wist van mijn oorspronkelijke Shia LaBeouf-voornemen en vroeg of ik eens naar deze documentaire wou kijken. Dus dat deed ik. En toen ik hem zag, was ik meteen verkocht. Jammer dat die twee vorige ideeën niet werkten, maar misschien maar goed ook. Dit voelde als dé aangewezen film die me terugbracht bij mijn eerste idee van spectatorship. Het is sowieso een bizarre documentaire die berust op een enorm misverstand: de regisseur lijkt een portret te willen maken over een acteur die uit zijn gloriedagen is geraakt, terwijl de oude steracteur Helmut Berger juist de gelegenheid ziet zichzelf weer groter dan het leven te kunnen presenteren."

Je video-essay is tegelijkertijd een uitleg over wie Helmut Berger is, maar plaatst het narcisme dat uit de documentaire blijkt ook in een nog grotere context. Hoe ben je tot die vorm gekomen? "Door de documentaire heb ik een hele vreemde introductie tot Berger gekregen. Ik wist opeens een heleboel vreemde dingen van deze oudere man, terwijl ik zijn hele filmografie nog moest zien. Pas toen ik die ging kijken bleek wat voor jonge adonis hij ooit was en dat hij in een reeks geweldige films gespeeld heeft. Maar door die omgekeerde introductie had ik dus al wel een hele specifieke, gekleurde blik waarmee ik naar zijn cinema keek. Dat heeft mijn essay uiteraard beïnvloed. Zo eiste ook zijn narcisme daar een prominente plek in op. Alles moet om hem draaien, dat zit niet alleen in zijn leven maar ook in de filmrollen die hij heeft gespeeld. Een heel interessant gegeven: hij lijkt een soort karikatuur te zijn geworden van zijn eigen filmische personages.
"Bijkomende vraag die ik mezelf stelde was, wat kan ik toevoegen voor een totaalervaring van de kijker. Wat kan ik meegeven zonder al te veel weg te geven, want ik wil wel dat mensen daarna nog verrast worden door deze documentaire. Want die is ook heel verrassend. Verrassend en wrang."

Alex Zwart

Helmut Berger, Actor is vandaag nog te zien op het IFFR.