Claude Lelouch krijgt oeuvreprijs op Film by the Sea

De 81-jarige Claude Lelouch komt in september in Vlissingen de Film by the Sea Career Achievement Award in ontvangst nemen. De Franse filmmaker had zijn grootste succes met Les uns et les autres in 1981. Die trok in Nederland meer dan een miljoen bezoekers, die na het zien van de film nooit meer Ravels Bolero uit hun hoofd kregen. Een portret van de selfmade filmmaker.

Wie het laatst lacht, lacht het best. In 1960 maakte de Franse filmmaker Claude Lelouch, destijds 23 jaar oud, zijn speelfilmdebuut met Le propre de l’homme. De film, over een opbloeiende liefdesrelatie tussen twee jonge mensen, was een desastreuze flop. Een criticus van het toen invloedrijke Franse filmblad Cahiers du Cinéma schreef: ‘Claude Lelouch – herinner deze naam, want u zult hem nooit meer horen.’ Een andere criticus was ook niet vies van karaktermoord: ‘De Franse cinema en het onschuldige publiek moeten tegen deze regisseur beschermd worden.’ Maar de critici die verwachtten dat we nooit meer iets van Lelouch zouden zien, kregen meer dan ongelijk, want hij heeft inmiddels 49 (!) films gemaakt. Toch hebben vooral Franse critici altijd een moeizame relatie gehad met de productieve filmmaker. Misschien komt dat doordat Lelouch nooit bij Franse filmclubjes hoorde, maar een selfmade regisseur is, die op eigen kracht zich een weg baande in de Franse filmwereld.

Claude Lelouch werd in 1937 in Parijs geboren als zoon van een snoepjesmaker. Zijn overgrootouders waren uit Palestina verdreven Joden, die zich in Algerije vestigden en later in Parijs. In de oorlog ontkwam Lelouch’ half Joodse familie (zijn moeder was een niet-Joodse Française) ternauwernood aan de nazi’s. De opgejaagde familie ontvluchtte Parijs en woonde in de oorlog op diverse plekken in Zuid-Frankrijk. De oorlogservaringen maakte diepe indruk op de jonge Claude, die acht jaar was aan het eind van de oorlog.

Na de oorlog kreeg hij op jonge leeftijd een 8mm-camera van zijn vader. Het bleek een schot in de roos: dagelijks was hij ermee in de weer om korte filmpjes te maken. En met succes, want op zijn dertiende won hij de prijs voor beste amateurfilm op het filmfestival van Cannes. Het bleek de opmaat voor een rijke filmcarrière, waarbij Lelouch graag zelf alle touwtjes in handen houdt. Hij richtte op zijn 23e een eigen filmproductiemaatschappij op, zodat hij alle zeggenschap over zijn films kon houden. Het leidde op zijn zachtst gezegd niet meteen tot succes, want na zijn debuut Le propre de l’homme flopte ook zijn volgende vier films. Maar de aanhouder won, want met zijn vijfde speelfilm Un homme et une femme (1966) boekte Lelouch een overdonderend succes. Het drama over de onmogelijke liefde tussen een weduwe en een weduwenaar, ontroerend gespeeld door een jonge Anouk Aimée en Jean-Louis Trintignant, won zowel de Gouden Palm in Cannes als de Oscar voor beste buitenlandse film.

Na deze film leek Lelouch hard op weg om één van de allergrootste Franse regisseurs uit de geschiedenis te worden. Dat hij dat niet werd, komt door een eigenschap waarmee hij zich nogal eens in de voeten schiet. Lelouch is ook een showman, die als spektakelregisseur graag laat zien wat hij filmtechnisch allemaal kan. Het camerawerk is in zijn films vaak duizelingwekkend, maar oogt soms ook als effectbejag. Het leidt bij critici tot het verwijt dat Lelouch’ films achter een glanzende façade inhoudelijk leeg zijn. Daarbij komt dat Lelouch in zo’n hoog tempo films maakt – lange tijd gemiddeld minstens één film per jaar – dat de kwaliteit er nogal eens onder lijdt. Dat hij filmt alsof de duivel hem op de hielen zit, komt volgens Lelouch door zijn oorlogservaringen, die hem het gevoel geven dat de naoorlogse tijd extra tijd is, die niet verspild mag worden.

Overigens beseft Lelouch ook zelf dat niet al zijn films briljant zijn. In een interview een paar jaar geleden beoordeelde hij terugblikkend tien films van hem als zeer succesvol, tien als enorme flops en de rest er tussenin. Tot de succesvolle behoort zeker Les un et les autres. In het ambitieuze, bijna drie uur durende drama volgt Lelouch de geschiedenis van vier muzikale stellen en hun kinderen tussen 1936 en 1980. Er is een Russisch, een Amerikaans, een Frans en een Duits stel, die ieder op verschillende wijze met de oorlog te maken krijgen. Lelouch volgt de belevenissen van deze mensen, die worden gespeeld door de crème de la crème van de Franse acteerwereld in die tijd, onder wie Geraldine Chaplin en Fanny Ardant. De film eindigt op een UNICEF-gala aan de voet van de Eiffeltoren in 1980, het heden in de film. Daar treffen de stellen, en van sommige ook hun kinderen, elkaar zonder dat ze elkaar herkennen. De climax is een tien minuten durende, wervelende balletopvoering op muziek van Ravels Bolero. Wie de film ziet, die destijds in Nederland meer dan een miljoen bezoekers trok, krijgt deze muziek nooit meer uit zijn hoofd.

Dat de inmiddels 81-jarige Lelouch er niet de man naar is om met pensioen te gaan, bewees hij eerder dit jaar met Les plus belles années d’une vie, dat in competitie draaide op het filmfestival van Cannes. Zijn 49e film is niet zomaar een film, maar het vervolg na ruim een halve eeuw op Un homme et une femme. Dat is op zich al bijzonder, maar nog unieker is dat Anouk Aimée en Jean-Louis Trintignant er in te zien zijn als de weduwe en weduwenaar uit Un homme et une femme, maar dan vijftig jaar later. Nu geen liefdesfilm over twee dolverliefde jonge mensen, maar een bitterzoet drama over Alzheimer, sterfelijkheid en herinneringen. Weemoed en nostalgie.

De exacte datum waarop Claude Lelouch Film by the sea bezoekt, dat van 13 t/m 22 september wordt gehouden, is nog onbekend.