Cannes 2019 blog 6: Onder water

De Filmkrant doet dagelijks verslag vanaf het 72e filmfestival van Cannes. Waar oude meesters zich richten op nieuwe verhalen maar vertrouwen op bekende technieken. Dat blijkt goed te werken.

Precies deze mail van een bekende Nederlandse supermarkt wil je niet ontvangen na het zien van Sorry We Missed You van Ken Loach: “Onbeperkte bezorging, wanneer je maar wil! Speciaal voor jou. Nu drie maanden gratis.” Nog geen uur eerder liet Loach stap voor stap zien hoe een man gesloopt wordt door zijn nieuwe baan als pakketbezorger. Deze vader van twee is een volhardende grafter want hij heeft al talloze zware en slecht betaalde baantjes getrotseerd. Maar het is de pakketbezorging met extreem krappe deadlines, tweeminutenpauzes en door de computer voorprogrammeerde routes die hem sloopt. Bovendien blijkt het werk hem nauwelijks geld op te leveren. Als hij fouten begint te maken, en die gaat hij maken door de onmogelijke eisen, levert de baan niets meer op. Sterker nog: die kost hem alleen maar geld.

In misschien wel zijn beste film sinds Riff-Raff (1991) neemt Ken Loach, de 82-jarige regisseur van klassiekers als Kes (1969), The Wind That Shakes the Barley (2006) en I, Daniel Blake (2016) het op tegen de gig economy. Dit laat-kapitalistische fenomeen wordt zo genoemd omdat de arbeid alleen uit losse klusjes bestaat. Loach laat zien dat stabiel werk met pensioenopbouw, zorgverzekeringen en vakbonden die bescherming bieden, hebben plaatsgemaakt voor op smartphones bestelde Uber-ritjes, prepaid thuiszorgleveranciers en onbetaalde stagiaires met een torenhoge studieschuld. Tijdens hun research voor bijstandsdrama I, Daniel Blake zagen Loach en zijn scenarist Paul Laverty al steeds meer Britten naar de voedselbank komen. Een groot deel van die mensen bleek echter gewoon aan het werk, maar dan wel in deze hypercompetitieve, individualistische gig economy.

In veel opzichten lijkt Sorry We Missed You op I, Daniel Blake, waarmee Loach in 2016 de Gouden Palm in Cannes won. Dat is ook een sociaal-realistisch drama over een man die kapot gaat aan werkdruk en de onverschilligheid van anderen. Maar deze nieuwe film overtreft I, Daniel Blake. Al is het maar omdat Loach met veel aandacht voor detail stap voor stap laat zien hoe de gig economy werkt en wat voor invloed die heeft op alle aspecten van het gezinsleven. Het knappe is dat Loach de regisseur en Loach de socialistische criticus elkaar hier perfect aanvullen. Tijdens ons interview vertelde Loach dat hij zijn filmstijl tegenwoordig wil begraven of als het ware onzichtbaar maken. Zodat je niet meer beseft dat je naar een film kijkt en alleen maar bezig bent met de mensen voor de camera. De film is maar het tipje van de ijsberg, zegt Loach, en we moeten ons richten op wat er onder water gebeurt. Dat vergt een enorme precisie en authenticiteit voor de camera. Loach kan dan wel willen verhullen dat hij een verhaal vertelt, hij blijft een geweldige verhalenverteller.

Ook Terrence Malick beleeft deze festivaleditie een nieuwe hoogtepunt met competitiefilm A Hidden Life. De Amerikaanse regisseur is geliefd om Badlands (1973), Days of Heaven (1978) en The Thin Red Line (1998), maar na Tree of Life (2011) raakte hij volgens velen verzand in esoterisch geneuzel. Alsof hij met To the Wonder (2012), Knight of Cups (2015) en Song to Song (2017) steeds een soort peperdure en abstracte parfumreclame wilde maken. Het drie uur durende historische drama A Hidden Life is nog altijd typisch Malick: dromerige beelden van de natuur, poëtische voice-overs, klassieke muziek. Ook A Hidden Life is een symfonie van impressies. Toch valt best te begrijpen waarom diezelfde critici er nu wel voor warmlopen.

Het grote verschil met Malicks andere recente films zit niet in de stijl, maar in de verhaalkeuze. Dit keer geen plotloze improvisaties, maar een (relatief) strakke vertelling over een Oostenrijkse boer in de Alpen die weigert zich over te geven aan de nazi’s. Als hij vasthoudt aan zijn morele principes verliest hij zijn vrijheid, zijn gezin en misschien wel zijn leven. Door A Hidden Life resoneert echter de vraag: is iets anders misschien niet al veel langer verloren gegaan? Hoe heeft dit kwaad kunnen neerdalen op aarde? Welke functies hebben religie, gemeenschap en traditie nog als ze zo gemakkelijk van de kaart geveegd kunnen worden door een extremistische ideologie? A Hidden Life zit vol met zulke filosofische vraagstukken over de menselijke natuur. Deze ideeën kunnen de plot overstijgen, juist omdat die plot zo gegrond is in een aards, tastbaar en waargebeurd verhaal dat is gebaseerd op een briefwisseling uit de jaren veertig. Vooral indrukwekkend zijn de lyrische scènes in het Oostenrijks bergdorp met een focus op ambacht en arbeid die nodig zijn om daar te overleven.

Dat ambacht is ook weer zichtbaar in Malicks eigen filmwerk.  Jaren geleden zei Malick in een zeldzaam interview dat hij scenario’s weer zou gaan omarmen. “Met een script voelt het altijd alsof je een vierkant in een rond gat probeert te duwen. Zonder script is er geeneens een gat, maar hooguit lucht.” Inmiddels experimenteert Malick volop met de ruimte die tussen enerzijds script en anderzijds beeld en geluid zit. Kortom: Malick is op een ijsberg gestuit en neemt voor het eerst sinds lange tijd een duik onder water om te ontdekken wat hij nog meer kan vinden.