Cannes 2018: Strijdbaarheid en melancholie

De uitreiking van de Gouden Palm aan de Japanse filmmaker Hirokazu Kore-eda voor zijn intieme en emotioneel complexe familiedrama Shoplifters was afgelopen zaterdag het slotakkoord voor een sterke en politiek beladen editie van het filmfestival van Cannes.

Waar de keuzes van de jury in eerdere jaren vaak omstreden waren, werd Hirokazu Kore-eda’s Shoplifters, een verhaal met een twist over een gezin van winkeldieven, breed omarmd als terechte winnaar van de Gouden Palm. En het mooie is: de competitieselectie van deze 71e editie was zo goed dat het (veelal professionele) publiek even tevreden was geweest als Alice Rohrwachers dromerige en toch ook urgente Lazzaro Felice de Gouden Palm had gewonnen, of Lee Chang-dongs gelaagde Murakami-verfilming Burning. Voordat het festival begon werd geklaagd over het gebrek aan grote namen. Maar waar vorig jaar de grote namen tegenvielen, waren het juist de relatief onbekende namen die deze editie kraak en smaak gaven.

Een ding werd onherroepelijk duidelijk: Cannes bestaat niet in een bubbel van pure cinema. Het beruchte protest van onder meer filmmakers Jean-Luc Godard en François Truffaut in 1968 was ook precies tegen dat gebrek aan maatschappelijk besef gericht: terwijl de wereld in brand stond, vierde het festival gewoon zijn jaarlijkse filmfeestje. ‘Cannes’ moest die maatschappelijke onrust erkennen, vonden de demonstranten destijds, anders verloor het zijn geloofwaardigheid. Toen die erkenning niet of te langzaam kwam, legden ze het festival stil.

Natuurlijk is Cannes sinds ’68 nooit meer alleen maar een glamourfeestje geweest. Er waren discussies en er waren maatschappelijk relevante films. Bovendien zijn op en rond het centrale filmpaleis tegenwoordig overal agenten met mitrailleurs aanwezig en wandelen groepen militairen met automatische wapens door het festivalgedruis. Als een film je al even meevoert naar zijn eigen grote of kleine droomwereld dan brengt de aanblik van automatische wapens je snel weer terug.

Maar de rode loper was tot nu toe heilig. Toen mensen daar de afgelopen jaren steeds meer selfies begonnen te maken, voelde het festival zich genoodzaakt iets van decorum te herstellen. Net voor aanvang van deze editie werd een verbod afgekondigd. Dat kon niet voorkomen dat dit jaar precies op die plek verschillende protesten plaatsvonden. Eerst was er het door actrice en juryvoorzitter Cate Blanchett aangevoerde protest tegen de scheve verhouding in de filmselectie: in de 71 edities van het festival werden slechts 82 films van vrouwen geselecteerd tegenover 1866 films van mannen. Naast Blanchett stond de 90-jarige Franse filmmaker Agnès Varda, boegbeeld van vrouwelijke filmmakers wereldwijd. En zij kan het weten. Het zijn altijd Godard en Truffaut die de credits ontvangen als pioniers van de Nouvelle Vague, maar Varda was in 1955 met La pointe courte feitelijk de ‘ontdekker’ van die filmstroming. Haar film verscheen vijf jaar (!) voor Godards A bout de souffle.

Op diezelfde rode loper organiseerde de cast van het Russische Leto een protest tegen het huisarrest van regisseur Kirill Serebrennikov, een straf die hij kort voor het afronden van de opnamen kreeg opgelegd en die hem noodzaakte de montage van Leto in zijn eigen appartement te voltooien. Het festival mocht hij al helemaal niet bezoeken, net als trouwens de Iraanse filmmaker Jafar Panahi door zijn regering verboden werd het land te verlaten. Iran liet niets horen op een verzoek van het festival of een uitzondering kon worden gemaakt. Poetin stuurde een officiële verklaring waarin hij zei niets aan de zaak te kunnen veranderen, omdat de Justitie in Rusland onafhankelijk was. Toen festivaldirecteur Thierry Fremaux die boodschap herhaalde, barstte een zaal vol toehoorders in lachen uit.

In het bijprogramma van de Quinzaine des Réalisateurs kwam Poetin eveneens om de hoek kijken: voorafgaand aan iedere vertoning werd het wachtende publiek door een boodschap op het doek herinnerd aan de gevangenschap van de Oekraïense documentairemaker Oleg Sentsov, die sinds mei 2014 vastzit: ‘Vladimir Poetin, president van Rusland tot 2024. Oleg Sentsov, gevangene van Rusland tot 2034. Laat Oleg Sentsov onmiddellijk vrij!’

Lars von Trier zorgde zoals verwacht voor rumoer met The House That Jack Built, waarin een seriemoordenaar nogal gedetailleerd verslag doet van vijf moorden, ‘willekeurig’ gekozen uit zijn carrière waarin hij claimt meer dan zestig mensen te hebben vermoord. De aanvankelijke controverse betrof het aantal mensen dat de zaal voortijdig en al dan niet brakend zou hebben verlaten. Sommige scènes zijn inderdaad behoorlijk aan de expliciete kant, al zal de gemiddelde horrorliefhebber er niet wakker van liggen. Ook met die exodus bleek het eigenlijk wel mee te vallen; in Cannes zijn er bij elke voorstelling mensen die de zaal voortijdig verlaten.

De grotere controverse draaide om de vraag waarom het in de film vooral vrouwen zijn die worden omgebracht. Beschuldigingen van misogynie achtervolgen Von Trier al bijna z’n hele carrière. Een sluitend antwoord is er niet; verwarring des te meer. Het eerste probleem in deze discussie is dat Von Trier van provoceren houdt en er talent voor heeft, waardoor je geneigd bent bijna alles wat hij zegt en laat zien te relativeren. Het tweede is dat het bijna onmogelijk is om dit soort gelaagde artistieke uitingen te reduceren tot een kant-en-klaar steekwoord.

Ook Spike Lee toonde zich onverminderd strijdbaar in zijn woedende persconferentie. Lee was naar Cannes gekomen met BlacKkKlansman, een op feiten gebaseerde komedie over een zwarte agent die samen met een joodse collega infiltreert bij de Ku Klux Kan. De persconferentie over de film greep Lee aan om de Amerikaanse president te veroordelen door hem meerdere keren een ‘motherfucker’ te noemen vanwege zijn lakse houding vorig jaar, toen in Charlottesville een 32-jarige vrouw stierf door neonazigeweld.

Nog meer indruk maakte de speech van slechts 1 minuut en 5 seconden die de Italiaanse actrice en #MeToo-voorvechtster Asia Argento uitsprak tijdens de slotceremonie. "In 1997 ben ik hier in Cannes verkracht door Harvey Weinstein. Ik was 21 jaar oud. Dit festival was zijn jachtterrein." Volgens Argento zaten er ook tijdens deze feestelijke avond mensen in de zaal die hadden geholpen om die cultuur van misbruik in stand te houden. "Jullie weten wie jullie zijn. Maar belangrijker nog: wij weten wie jullie zijn. En we laten jullie er niet meer mee wegkomen."

Tegenover die strijdbare houding in de publieke ruimte, overheerste in de films die meedongen naar de Gouden Palm juist een gevoel van melancholie, zeker tijdens de eerste helft van het festival. Van Pawel Pawlikofski’s Cold War, een zwart-wit romance anno 1950 in klassiek zwierige Hollywoodstijl, tot Rohrwachers Lazzaro Felice, die veelbetekenend tot de conclusie komt dat er voor ‘een goede man’ in deze wereld geen plaats meer is, omdat economische verhoudingen echt waardevolle verhoudingen tussen mensen in de weg zitten. Als zich werkelijk een goede man aandient, zegt de film, zullen we hem (of haar) waarschijnlijk niet herkennen. De film verdiende beter dan alleen een scenarioprijs, maar Rohrwacher blijft ongetwijfeld regisseren dus ooit zal ze die Gouden Palm winnen. Zie voor een overzicht van de overige prijzen ons laatste verslag uit Cannes.

Meer energie was er in de ’tweede competitie’ van het festival, het programma Un Certain Regard. Niet vreemd, want dit is de plek die het festival reserveert voor nieuwe ontdekkingen — het programma bevatte zes speelfilmdebuten, tegenover slechts één in de hoofdcompetitie. De bekendste naam in het achttien films tellende programma was ongetwijfeld de Oekraïense regisseur Sergej Loznitsa. Zijn Donbass, een even energieke als chaotische weergave van de hedendaagse staat van zijn thuisland, opende het programma, volgens festivaldirecteur Fremaux omdat de film simpelweg niet op tijd klaar was voor de competitie.

Maar de energie in die film, een woest om zich heen slaande farce over een land dat in een onoverzichtelijke (burger)oorlog verwikkeld is geraakt, was tekenend voor het programma. Zelfs slow cinema als de tweede film van de Chinese regisseur Bi Gan, A Long Day’s Journey Into Night, knetterde van de ambitie dwars door alle traagheid en narratieve ellipsen heen, door zijn meesterlijke beelden en door de film te eindigen met een bijna een uur durende single take in 3D.

De hoofdprijs in het programma ging naar Borders van de in Iran geboren, inmiddels Zweedse regisseur Ali Abbasi, die van een fantasierijke verhaal over trollen (ja echt) een complexe metafoor maakt voor immigratie en je draai vinden in een vreemde cultuur. Maar de grote winnaar was ongetwijfeld het Vlaamse talent Lukas Dhont, wiens unaniem geprezen Girl in totaal met vier prijzen naar huis ging. De film draait om een tienermeisje dat werd geboren in een jongenslichaam en nu, terwijl ze toewerkt naar haar transitie, ook probeert mee te komen op een prestigieuze balletschool. Binnen Un Certain Regard werd alleen het overdonderende spel van hoofdrolspeler Victor Polster bekroond, maar Dhont ging ook naar huis met de Camera d’Or voor beste debuut, de Queer Palm én met een van de drie Fipresci-prijzen van de internationale vereniging van filmcritici.

Ronald Rovers & Joost Broeren-Huitenga

Uit de selectie van Cannes 2018 worden (voor zover nu bekend en onder voorbehoud) de volgende films ook in Nederland uitgebracht:

• 3 Faces, Jafar Panahi, distributie: Imagine, najaar 2018
• Another Day of Life, Damian Nenow & Raul De La Fuente, distributie: Periscoop, datum n.t.b.
• Arctic, Joe Penna, distributie: Dutch Filmworks, datum n.t.b.
• Asako I + II, Ryusuke Hamaguchi, distributie: September Film, te zien in 2019
• Ash Is Purest White, Jia Zhangke, distributie: Cherry Pickers, voorjaar 2019
• Ayka, Sergej Dvortsevoy, distributie: Cinéart, datum n.t.b.
• Birds of Passage, Ciro Guerra & Cristina Gallego, distributie: September Film, datum n.t.b.
• BlacKkKlansman, Spike Lee, distributie: Universal, te zien vanaf 30 augustus 2018
• Borders/Gräns, Ali Abassi, distributie: Filmfreak, datum n.t.b.
• Burning, Lee Chang-Dong, distributie: Imagine, najaar 2018/voorjaar 2019
• Capharnaüm, Nadine Labaki, distributie: Cinéart, datum n.t.b.
• Carmen & Lola, Arantxa Echevarria, distributie: Cherry Pickers, voorjaar 2019
• Les chatouilles, Andréa Bescond & Eric Métayer, distributie: Cinéart, datum n.t.b.
• Cold War, Pawel Pawlikovski, distributie: Cinéart, november/december 2018
• Dogman, Matteo Garrone, distributie: Cinéart, najaar 2018
• Donbass, Sergej Loznitsa, distributie: Imagine, datum n.t.b.
• En liberté, Pierre Salvadori, distributie: The Searchers, datum n.t.b.
• Les filles du soleil, Eva Husson, distributie: Cinéart, najaar 2018
• Girl, Lukas Dhont, distributie: Cinemien, datum n.t.b.
• Gueule d’ange, Vanessa Filho, distributie: Cinéart, datum n.t.b.
• The House That Jack Built, Lars von Trier, distributie: September Film, te zien vanaf 10 januari 2019
• Lazzaro Felice, Alice Rohrwacher, distributie: Cinemien, datum n.t.b.
• Leto, Kirill Serebrennikov, distributie: Imagine, najaar 2018/voorjaar 2019
• The Man Who Killed Don Quixote, Terry Gilliam, distributie: The Searchers, te zien vanaf 26 juli 2018
• Mirai, Mamoru Hosada, distributie: Cinéart, datum n.t.b.
• Nos batailles, Guillaume Senez, distributie: Cinéart, datum n.t.b.
• One Day, Zsófia Szilágyi, distributie: September Film, te zien in 2019
• Petra, Jaime Rosales, distributie: September Film, datum n.t.b.
• Plaire, aimer et courir vite, Christophe Honoré, distributie: Cinéart, te zien vanaf augustus 2018
• Rafiki, Wanuri Kahiu, distributie: Cinemien, datum n.t.b.
• Shoplifters, Hirokazu Kore-eda, distributie: September Film, te zien vanaf 13 december 2018
• Sir, Rohena Gera, distributie: September Film, te zien vanaf 20 september 2018
• Solo: A Star Wars Story, Ron Howard, distributie: Disney, nu te zien
• Sofia, Meryem Benm’Barak: Contact Film: datum n.t.b.
• Todos lo saben, Asghar Farhadi, distributie: Cinéart, datum n.t.b.
• Under the Silver Lake, David Robert Mitchell, distributie: The Searchers, te zien vanaf 9 augustus 2018
• Weldi/Dear Son, Mohamed Ben Attia, distributie: Imagine, najaar 2018
• The Wild Pear Tree, Nuri Bilge Ceylan, distributie: September Film, te zien vanaf 25 oktober 2018
• Wildlife, Paul Dano, distributie: Cherry Pickers, 10 januari 2019
• Woman at War, Benedikt Erlingsson, distributie: Imagine, najaar 2018/voorjaar 2019
• Yomeddine, A.B. Shawky, distributie: September Film, te zien in 2019