Cannes 2014: Leviathan: een gestrande walvis

Andrei Zvyagintsevs Leviathan wil groots en meeslepend zijn maar sleept vooral zichzelf met zich mee.

Voor een film die Hobbes en de Bijbel parafraseert en die het morele failliet van Rusland aan de kerkdeur wil nagelen voelt Andrei Zvyagintsev Leviathan opvallend leeg en vlak. Niet alleen het van bezit en vrijheid beroofde hoofdpersonage is de gestrande walvis waarnaar de titel verwijst — Job in het slob — ook de film zelf ligt moeilijk ademend in de blubber, vastgelopen in obligate verwijzingen en open deuren.

Niet iedereen is het daarmee eens. The Guardian kwam gisteravond bijna klaar op ‘dit nieuwe Russische meesterwerk’ en deelde vijf sterren uit. En meer critici zongen op Twitter halleluja over de epische scope van de film. Vreemd. Ik moest denken aan de man die deze week voor de vertoning van de Dardennes film twitterde dat hij z’n Dardennes tweet voor na de film al had klaargezet: ‘masterpiece’. Zoiets gold hier de afgelopen dagen ook voor Zvyagintsev. Men moest alleen de film nog even zien.

Ik snap dat Leviathan de honger naar een grootse film bevredigt. Met z’n ideeën zal niemand het gisteravond in de Salle Debussy oneens zijn geweest — behalve het gebruikelijke clubje despoten — want machtsmisbruik en corruptie, tja, verwerpelijk niewaar? En Poetins Rusland, ook dat weten we, daar ligt iets flink te rotten. Bovendien neemt de film bijna 2,5 uur om je de kruisweg van het Jobpersonage te laten beleven — ondertussen trouwens een paar fantastische grappen opdissend, maar dat doet er nu even niet toe — dus je gevoel voor onrecht wordt gestreeld.

Maar de vlakte van Leviathan kan worden samengevat in dat ene beeld van het skelet van de gestrande walvis dat Zvyagintsev op driekwart van de film voor het eerst laat zien: het is te gemakkelijk. Het is kitsch. Het ligt daar te mooi de boel samen te vatten, op loopafstand van het eigenhandig gebouwde huis van het hoofdpersonage. En dan die drank. Er wordt ongetwijfeld flink wat afgezopen in Rusland maar de hectoliters die hier over tafel gaan maken karikaturen van de personages. Daartegenover een intens en ernstig verhaal zetten dat niet alleen de destructie van Kolia laat zien maar ‘de menselijke conditie in z’n geheel’ moet verbeelden, meldt de tagline van de film, dat voelt nep. Het is duidelijk dat de filmmaker steeds pessimistischer wordt over Rusland maar dat is geen reden om na The Return en Elena zelf stappen terug te zetten.

Ronald Rovers