Whit Stillman over Love & Friendship
'Ik noem dit komedie met een uitgestreken gezicht'
Een vroege briefroman die Jane Austen zelf als een soort jeugdzonde beschouwde, is voor het eerst verfilmd. Haar silly liefdeskomedie heeft in de Amerikaanse filmmaker en ‘Janeite’ Whit Stillman een waardige partij gevonden.
Door Sasja Koetsier
Hoe vertaal je silly? Het woord figureert prominent in het vocabulaire van Whit Stillman. Met een komische trilogie over jonge Newyorkers uit de bevoorrechte klasse (Metropolitan, Barcelona en The Last Days of Disco) ging zijn carrière in de jaren negentig veelbelovend van start. Maar nog voordat we daar in Nederland lucht van kregen, viel zijn productie langdurig stil. Nadat hij vijf jaar geleden weer van zich liet horen met het lauw ontvangen Damsels in Distress krijgt Stillman hier met zijn vijfde film Love & Friendship eindelijk een eerste bioscooprelease. Ondanks zijn leeftijd heeft Stillman iets tijdloos studentikoos, wat wel klopt met het milieu waarin zijn films zich afspelen — al lijkt zijn Jane Austen-verfilming nu een andere koers aan te duiden. Of toch niet?
Lady Susan is niet zo’n bekende roman van Jane Austen. Hoe kwam u bij dit boek terecht? "Ik was al met haar werk bezig voordat ik films begon te maken. Toen ik mijn allereerste film, Metropolitan, schreef, deed ik dat met tussenpozen, waarin ik Jane Austen las. In die film heb ik een discussie opgenomen — die in het echt had plaatsgevonden tussen mij en een bevriende schrijver — over de vraag of Fanny Price, de heldin van Austens roman Mansfield Park, acceptabel is voor de hedendaagse lezer, of dat ze te ‘goed’ is om geloofwaardig te zijn."
Daar kan het personage van Lady Susan niet van beschuldigd worden… "Nee, en dat is voor Jane Austen misschien ook een reden geweest om de roman niet te publiceren. Ze was nog vrij jong toen ze hem schreef, ze deed dat waarschijnlijk vooral voor zichzelf en haar naaste familie, en ze vond het te lichtvoetig voor een uitgave. Maar het is ontzettend scherpzinnig en komisch. Heerlijk materiaal."
In de romans van Austen zijn romantiek en het verwerven van een sociale positie nauw met elkaar verstrengeld — met name voor de vrouwelijke personages. Maar iets van die thematiek zat ook al in uw eerdere films. "Ik ben het zelf ook niet zo eens met de gedachte dat wij door een enorme kloof van het verleden zijn afgesneden. Meestal kan ik volledig meegaan in wat Jane Austen doet of denkt. En het klopt dat ik in een paar van mijn eerdere films al speel met het idee dat vrouwen op een subtielere manier dingen laten gebeuren. Mannen zijn meer open in wat ze nastreven, terwijl vrouwen vaak in een positie zitten waarin het effectiever is om niet helemaal direct te zijn. Dramatisch is dat interessanter."
U houdt wel graag een bepaalde theatrale, of ironische afstand tot de personages. "Ironie: ja, misschien. Maar het is zeker geen satire. Het is warmer dan dat. Ik noem het straight-faced comedy, komedie met een uitgestreken gezicht. In Damsels in Distress — mijn persoonlijke favoriet — zit ook veel silly humor. Ik had gehoopt dat ik in die film iets kon doen met Will Ferrell. Ik hou erg van zijn komedies, zoals Elf, waarin hij van die naïeve, onschuldige, beminnelijke types speelt; maar ik hoor niet tot dat wereldje en dan is iemand als hij onbereikbaar. Voor Love & Friendship zocht ik het meer in de Engelse sketch-comedy scene."
Tom Bennett steelt de show als de oenige aanbidder van Susans dochter Frederica. Hij deed me soms denken aan John Cleese. "Dat is inderdaad de wereld waaruit hij komt. Net als Justin Edward, die Susans zwager Charles Vernon speelt. Zij brengen het komische erin."
Kate Beckinsale en Chloë Sevigny — Lady Susan en haar vriendin Alicia — speelden bijna twintig jaar geleden ook een stel vriendinnen in The Last Days of Disco. Dat kan geen toeval zijn. Toch werd Beckinsale pas laat gecast. "Ik heb steeds gedacht dat zij de beste was voor deze rol, maar nog voordat ik kans had gehad om Kate te zien, werden we al onder druk gezet om iemand aan te kondigen. Siena Miller, met wie ik de rol gelezen had, was heel goed, dus werd zij het. Alleen: zij nam een ander aanbod aan, en zo kwam Kate toch. Gelukkig, want ik bleef al die tijd vinden dat dit eigenlijk haar rol was."
Plot en personages verschillen misschien niet eens zoveel van uw eerdere films, maar toch: een achttiende-eeuws kostuumdrama lijkt me andere koek. "Het is niet zo heel erg anders. Ook praktisch niet. Van de buitenkant ziet het er misschien intimiderend en duur uit, maar als je naar een plek gaat waar ze dit veel doen — Ierland — dan blijkt dat alles daar al min of meer op is ingericht. Dus je belt het bedrijf dat koetsen verhuurt voor filmproducties, uit al die modellen kies je er één uit, en die komt dan inclusief koetsier en stalknechten. Sensationeel. Want die mensen zagen eruit of ze zo uit de achttiende eeuw kwamen, compleet met de juiste hoeden, pruiken en kostuums. We hadden ook een erg goede Nederlandse cameraman, Richard van Oosterhout, en mijn vertrouwen won hij met iets wat hij al had gefilmd in Howth Castle, waar wij het huis Churchill van hebben gemaakt. Inmiddels is hij zo’n beetje de officiële cameraman voor dat kasteel geworden, hij heeft er na mijn film nog meerdere opnamen gedaan. Toch ziet het er steeds weer volkomen anders uit."
Het-boek-van-de-film naar het boek van…
Whit Stillman ambieerde een literaire carrière voordat hij besloot filmmaker te worden. Een filmmaker die met succes zijn eigen scenario’s schrijft; het script voor zijn debuut Metropolitan werd genomineerd voor een Oscar. Maar hij houdt het niet bij scenario’s alleen: na het filmen van The Last Days of Disco werkte hij het verhaal om tot een roman waarin de gebeurtenissen en personages worden beschreven vanuit het gezichtspunt van een bijfiguur uit de film. Ook Love & Friendship gaat vergezeld van zo’n tegendraadse romantisering: Love & Friendship: In Which Jane Austen’s Lady Susan Vernon Is Entirely Vindicated. "Het is anders dan de film", legt Stillman uit. "De verteller is het neefje van Sir James Martin, die bijzonder gehecht is aan zijn tante, Lady Susan. Hij verdedigt haar; hij is ervan overtuigd dat zij de goedheid zelve is, en dat de De Courcy’s verschrikkelijke mensen zijn. De briefroman van Jane Austen is als appendix bijgevoegd, en hij schrijft daar commentaren bij waarin hij betoogt dat er niets van waar is."