Vincent Tilanus over Heartbeats

De deelnemers van het Filmkrant Lab interviewen de aanstormende filmtalenten in het Eye-programma Badlands. Vincent Tilanus omarmt in zijn werk zijn calvinistische inborst. “Die gevoelens van als een kat in het nauw zitten, die ik in mezelf en in m’n omgeving herken maar waar niet over gesproken wordt, spreken me erg aan.”

In een desastreus filmjaar was daar in 2020 opeens de selectie van Marlon Brando, de kortfilm van Vincent Tilanus over twee jeugdvrienden die langzaam uit elkaar groeien, voor het filmfestival van Cannes. Een glamoureuze Franse première van de film zat er niet in omdat het festival niet doorging, maar in Nederland is de erkenning er niet minder om, vertelt de enthousiaste Tilanus. Een dag voor zijn Badlands-avond in Eye Filmmuseum vertelt hij over durven verdwijnen, inspiratiebronnen, en hoe het is om als toekomst van de Nederlandse cinema gezien te worden. “Ik vind het podium prachtig, maar de titel een beetje zwaar. Iedereen die een camera kan pakken en mee kan doen, is de toekomst van de Nederlandse film.”

Het is een spannende periode voor Tilanus. Naast Badlands gaat zijn nieuwe film Heartbeats in première, over grafisch ontwerper Lorah die na een burn-out weer aan het werk probeert te komen. Een rol waar Laura Bakker recent een Gouden Kalf voor ontving. Net als in Marlon Brando staat het introverte, conflictvermijdende gedrag van het hoofdpersonage centraal. Iets dat Tilanus typerend vindt voor de Nederlandse film. “Het calvinistische gedachtegoed is me met de paplepel ingegoten. Veel gaat onderhuids. Mijn vriend is Amerikaan en mijn schoonfamilie is erg expliciet met emoties. Ze confronteren elkaar de hele dag door met wat ze ergens van vinden. Ik heb altijd ervaren dat we dat in Nederland juist niet doen. Onze emoties en gevoelens over onzekerheid, angst, seksualiteit, houden we voor onszelf. Als je een drama gaat schrijven en er kan geen wijn in elkaars gezicht gegooid worden, hoe laat je dan confrontaties plaatsvinden tussen personages? Dat verkrampte in jezelf blootleggen gaat tegen bepaalde theatrale, maar ook filmische conflictconventies in, dat vind ik heel vet.”

In de aankondiging van Tilanus’ Badlands-avond op de website van Eye worden een aantal van zijn inspiratiebronnen aangestipt, waaronder Alex van Warmerdam. Hier ziet hij een groot verschil. “Van Warmerdam is juist veel meer gericht op expliciete emoties. Hij neemt de terughoudendheid weg bij zijn personages, waardoor ze een soort ongenuanceerde botte poppen worden, maar dat is super interessant, menselijk en Nederlands, juist omdat het alles nog directer maakt.”

Durven verdwijnen
Het gevoel van jongvolwassenen om erbij te willen horen, loopt als een rode draad door het werk van Tilanus, en raakt hem persoonlijk. Meerdere van zijn personages lopen vast in hun zoektocht naar acceptatie. “Die gevoelens van als een kat in het nauw zitten die ik in mezelf en in m’n omgeving herken, maar waar dan niet over gesproken wordt, spreken me erg aan. Ik krijg er bijvoorbeeld zelf mee te maken in de filmindustrie. Daar gaat het heel erg om zelfvertrouwen en laten zien dat je er bent. Michaela Coel heeft laatst bij de Emmy Awards gezegd dat het lijkt of zichtbaarheid gelijk staat aan succes. Ze hield een betoog om te durven verdwijnen, terwijl mensen toch vooral snel bang zijn om niet mee te doen. Ik merk dat daar niet over gesproken wordt, ook niet op de Filmacademie bijvoorbeeld.”

Op de Filmacademie ontwikkelde Tilanus een angststoornis; hij stopte bijna met de opleiding door de beklemmende werkomgeving die er heerste, iets dat hij nog steeds terugziet. “Je gooit een selectief groepje twintigjarigen bij elkaar, wat al snel een soort cafetaria uit Mean Girls wordt, en vervolgens gooi je er een tachtig uur durende werkweek overheen en een strijd om wie de beste is. Als je dan naïef denkt: ze redden het wel, ontstaat er een broeikas voor verkeerde denkprocessen. Pas als je van de academie afkomt, krijg je door hoe onzinnig die manier van werken eigenlijk is.”

De stress om mee te doen leidt in Tilanus’ films regelmatig tot vluchtgedrag. Een terugkerend element in zijn films zijn de scènes waarin personages zich terugtrekken in hun kamer, met hun telefoon verstopt onder de dekens. “Grappig dat je het ziet. De helft van de tijd lig je met je wang op het matras gedrukt te scrollen en ik vind dat irritant aan mezelf. Dus voor mij is het ook zelfkritiek. En het past bij de personages. In dat bed zijn ze veilig. Vervolgens moeten ze de wereld in en daar gaat het allemaal mis. Juist door sociale media zijn we niet zo comfortabel om in het echte leven te praten over wat ons dwars zit en dat nemen we mee naar ons bed.”

In Heartbeats uit het gevoel van Tilanus’ personages om erbij te willen horen zich ook op een andere manier. Hoofdpersoon Lorah heeft een ongezonde fascinatie, en mogelijk lichte jaloezie, voor een andere grafisch ontwerper en stelt alles in staat om in contact met haar te komen door onder andere moedwillig een pet achter te laten op de opening van een expositie. Het komt Tilanus niet onbekend voor. “Als ik iemand zie die ik facking vet vind, dan word ik meteen verliefd en zie ik bijna geen verschil meer tussen verliefdheid en bewondering. Dan plaats ik iemand op een voetstuk, wat superongezond is. Ik vond dat belangrijk om te laten zien. Ik kan me niet voorstellen dat ik de enige ben die ontspoort door wat anderen om mij heen aan het doen zijn. Het is ontzettend slecht om je te laten leiden door wat de rest van je omgeving doet. Daarom was het ook fijn om Heartbeats in lockdown te maken. Er ontstond een soort blank slate waardoor die rat race van maken en zichtbaarheid verdween.”

Accepteren
Tilanus’ films eindigen vaak met een zekere berusting en overgave van het hoofdpersonage. Vind hij dat belangrijk? “Ik vind het vooral heel vet om in het stoïcisme van de personages te duiken; die omgang met het feit dat het leven soms even anders loopt dan je had verwacht of gehoopt. In Marlon Brando eindigen vriendschappen. Ja shit, maar daar kunnen we iets in vieren, iets uit leren. De wereld is bot en soms moet je iets maar accepteren. Zo gaat Heartbeats over de gedroomde doorbraak die soms even niet lukt, wat frustrerend is. Tegelijkertijd gaan mensen het ene jaar door een dal en het volgende jaar krijgen ze links en rechts werk aangeboden. Het is goed om daar je weg in te vinden.”

En dan nu alle zeilen bijzetten voor die eerste lange speelfilm, zou je denken. “Heel Heartbeats draait om één zin: ‘Bel me over een jaar terug, misschien heb ik dan wat.’ Het idee dat je niet je hele leven laat leiden door anderen, maar zelf bepaalt wanneer je ergens klaar voor bent. Daar geloof ik heel erg in. Misschien komt die speelfilm pas over vijf jaar. Maakt het uit?”

De ambities van Tilanus zijn er niet minder om. “Ik merk wel dat ik meer de diepte in wil. Schrijven is een lang proces en een film van vijftig minuten vond ik al een enorme opgave, maar op een gegeven moment heb je die pagina’s en moet je het afkappen. Dat is jammer. Verder zou ik heel graag een film maken met meervoudig perspectief. Emoties als hoop en vrees, zoals in een Hitchcock-film, zijn erg sterke drijfveren.”

Heartbeats is nu te zien op NPO Start als onderdeel van de reeks Onze Straat. Dit interview werd geschreven in het kader van Filmkrant Lab 2021, een trainingstraject voor aanstormend filmcritici.