Tim Hofman op het Nederlands Film Festival

Wat is verantwoordelijkheid van  de hedendaagse kunstenaar, vraagt tv-presentator en journalist Tim Hofman zich af op het Nederlands Film Festival. Als Blikverruimer gaat hij daar met filmmakers over in gesprek. “Dat we die vraag stellen, zegt eigenlijk al iets over onze tijdsgeest.”

Een groot hart voor de maatschappij kan je Tim Hofman (1988) niet ontzeggen. De afgelopen jaren toonde de tv-presentator zijn engagement met onder andere het misstandenprogramma #BOOS en zijn bemoeienissen met Coalitie-Y, een samenwerkingsverband dat opkomt voor de politieke belangen van jongeren.

Maar terwijl Hofman als journalist zijn verantwoordelijkheid neemt, ligt dat voor filmmakers en kunstenaars toch anders, vindt hij. Die moeten juist vrij zijn om te experimenteren of de grenzen op te zoeken – maar hoe ver je daar als filmmaker in moet gaan? Als een van de drie Blikverruimers op het Nederlandse Film Festival (naast Jandino Asporaat en Halina Reijn) gaat Hofman tijdens het festival samen met regisseur Giancarlo Sánchez (Joardy Season) en scenarist Maud Wiemeijer (Anne+) op zoek naar antwoorden.

Wat is volgens jou de verantwoordelijkheid van de hedendaagse kunstenaar? “Kijk, van politici of journalisten verwachten we dat ze zich voor de maatschappij inzetten. Alles wat ze doen staat in dienst van een maatschappelijk nut of het verbeteren ervan. Maar bij een kunstenaar ligt dat toch anders: een kunstwerk heeft ontegenzeggelijk impact op de levens van mensen, maar wat die impact moet zijn, dat is niet eenduidig. Moet dat bijvoorbeeld liggen in een maatschappelijk nut, of kan dat alleen maar een esthetische ervaring zijn? En sluiten die twee elkaar dan uit? In zijn doen en laten lijkt de kunstenaar van een maatschappelijke verantwoordelijkheid gevrijwaard, maar tegelijk kan hij ook veel voor de samenleving betekenen. Hoe filmmakers met die spanning om moeten gaan weet ik niet, maar ik vind het een interessante vraag om verder over na te denken.”

Denk je dat Nederlandse filmmakers daar op dit moment ook over nadenken? “Ik spreek vaak acteurs en regisseurs en ik heb zeker het gevoel dat deze vragen spelen. Er is veel aan de hand in de maatschappij en filmmakers staan daar ook bij stil. Wat je in Nederland ziet, is dat er veel polemiek wordt gevoerd en dat daardoor de grens van het toelaatbare telkens weer ter discussie komt. Vanuit de samenleving vragen we ons af of je alles maar moet zeggen en beweren en merk je dat we steeds duidelijker dingen afbakenen. Maar moet een kunstenaar zich dan maar meteen conformeren aan de wensen van de maatschappij? Je ziet het bijvoorbeeld bij subsidies, die krijg je tegenwoordig alleen als je met je werk constructief bijdraagt aan de maatschappij. Maar wat als je dat als maker niet wil? Heeft je werk dan geen bestaansrecht?”

Zoals je zegt: we leven in gepolariseerde tijden. Maakt dat het moeilijker voor filmmakers om zich tot de samenleving te verhouden? “Dat we die vraag naar verantwoordelijkheid stellen, zegt eigenlijk al iets over onze tijdsgeest hè? Alles staat op scherp en wie daar niet met een gevoel voor maatschappelijke verhoudingen mee omgaat kan rekenen op een backlash. Maar of een filmmaker dat altijd in zijn achterhoofd moet houden, vraag ik me af. Aan de andere kant: kunst is een spiegel die ons toont waar we gezamenlijk staan. Als er bijvoorbeeld alleen nog maar racistische films bestaan, betekent het dat we als cultuur gefaald hebben, dat er iets mis is met onze politiek, ons onderwijs, onze journalistiek. Alleen daarin al is kunst een onmisbare schakel in hoe we over onze samenleving nadenken. In hoeverre dat werk dan altijd vanuit een geëngageerde houding zou moeten ontstaan, daar kunnen we over discussiëren.”

Aan de andere kant: heeft het überhaupt zin ons hiermee bezig te houden? Kort door de bocht: al zeventig jaar worden we in films gewaarschuwd voor de aantrekkingskracht van nazi’s, maar alsnog is extreemrechts weer in opkomst. “Je zou bijna zeggen dat die filmmakers niet genoeg hun best hebben gedaan. Al is dat onzinnig om te stellen. Ik denk dat in die vraag wel de kern zit van waar ik naar zoek: wat is het aan film en kunst dat we denken dat er een speciale kracht van uitgaat, dat ze een belangrijke maatschappelijke rol kunnen spelen? Ik heb het antwoord niet, maar de vraag is intrigerend. Als je een boodschap verpakt in een film of serie, zal je meer mensen aanspreken dan met een zes pagina’s lang krantenartikel. Zo is het nu eenmaal. Alleen daarom al moeten we blijven praten over hoe kunstenaars dat doen en hoe ze denken over hun maatschappelijke rol. Op het festival doen we dat, maar de rol van kunst in onze samenleving moeten we ook daarna blijven bevragen. Beschouw de avond als een eerste aanzet.”

De drie Blikverruimers staan tijdens het Nederlands Film Festival ieder centraal in een avondvullend programma: Tim Hofman op 28 september, Halina Reijn op 30 september en Jandino Asporaat op 2 oktober.