Thierry Knauff
Iets anders voorstellen
Thierry Knauff maakt geen dansfilms. Nee, solo en à mains nues zijn filmgedichten waarin alles om alles heen danst. Eerder dit jaar was de filmmaker aanwezig op het Filmfestival Rotterdam: "Ik wil mensen terugbrengen naar hun lichaam."
Geen misverstanden. De Belgische filmmaker Thierry Knauff (1957) is zeer precies in zijn keuze van woorden. Alles aan de twee kortfilms solo en à mains nues die het Filmmuseum nu vertoont, kan hij uitleggen, al waakt hij ervoor zijn publiek voor te schrijven wat het moet voelen. "De films zijn nu van jullie, ik kan er niks meer aan doen. Wat jullie ermee doen is aan jullie." Meestal een cliché, zo’n uitspraak, maar bij Knauff is het gewoon echt waar: uit de manier waarop hij over zijn werk praat, kun je afleiden dat het om erg persoonlijke projecten gaat. En om te weten of hij niet doorschiet in zijn eigen gedachten, is vaak aan het eind van zijn zinnen nog net "if that makes any sense" te horen.
Wat vandaag de dag dansfilm heet is volgens Thierry Knauff vaak een opname van een bestaande voorstelling. Simpelweg omdat de choreograaf zijn voorstelling wil bewaren, wordt er een camera aangezet. "Maar dans en cinema zijn twee heel verschillende disciplines. Een danser moet zichzelf opladen, moet zichzelf mentaal en fysiek klaarkrijgen en moet dan een continue energie geven. Maar in cinema is het werk gebaseerd op fragmentatie, cinema bestaat uit vele, vele korte opnamen. Dus vanaf het begin moeten de danser en de filmer zich aan elkaar aanpassen en een manier vinden om samen te werken", legt Knauff uit.
"Tijdens de opnamen ben ik twaalf dagen lang elke avond met de cameraman het licht en de schaduwen voor de opnamen van de volgende dag gaan schetsen", gaat hij verder. "Daarna legden we die schetsen voor aan Michèle Noiret, de danseres, en dan kon zij zich voorbereiden. We werkten als improviserende jazzmuzikanten: wij en zij hebben een gemeenschappelijk canvas maar verder was het dag na dag improvisatie."
Uitstoot
"Vier jaar geleden ontmoette ik Michèle in Frankrijk tijdens een open forum waar kunstenaars uit allerlei disciplines op af kwamen: verhalenvertellers, performers, filmers, dansers. Iemand zei me dat ik naar Michèle’s voorstelling moest gaan kijken. Heb ik gedaan. Daarna raakte ik met haar aan de praat en ik deed een paar suggesties over de voorstelling. De volgende dag ging ik nog een keer kijken en toen bleek ze iets met die suggesties te hebben gedaan. En dat fascineerde mij enorm: anders dan bij film kun je op een podium voor een publiek optreden en toch dag na dag je voorstelling weer veranderen. Daarover raakten we aan de praat. En daaruit is een project geboren."
In solo en à mains nues — ‘Met blote handen’, op basis van teksten van de Belgische dichter Joseph Noiret, de choreografie is van zijn dochter Michèle — gaat het om vier kunstvormen: muziek, dans, poëzie en film. Met elk zijn eigen regels en ritmes. "Muziek of poëzie of film of een voorstelling zijn allemaal zo anders: een danser biedt je op het podium haar hele lichaam aan en met haar bewegingen leidt ze jouw perceptie. In cinema gebruiken we daar hele andere middelen voor."
Knauff vervolgt: "solo laat eigenlijk het leven van een vrouw zien. Ze komt in beeld, ze beweegt en ze verdwijnt weer. Het is een variatie gebaseerd op een paar elementen: een vrouwenlichaam, de aan- of afwezigheid van muziek, het geluid dat het lichaam voortbrengt, een fluistering, iemand die lucht uitstoot, de bewegingen, en licht en schaduw. Daarmee maakte ik variaties, net als in muziek. Ik hou van eenvoudige elementen, van zwart en wit. Maar er zijn natuurlijk vele kleuren zwart en vele kleuren wit en al die kleuren ertussen. Maar die laat ik aan de kijker over."
Echo
"Ik heb geprobeerd de films zo open mogelijk te maken, zodat je misschien een echo vindt in je eigen leven. Want ik mik op fysieke sensaties. Ik wil mensen terugbrengen naar hun lichaam."
[Hij klapt één keer hard in zijn handen.]
"Er is altijd eerst de sensatie."
[Klapt in ritme.]
"Zo ontstaat misschien een emotie. Ik kan niet precies zeggen wat er met je zal gebeuren. Dat is wat me interesseert in deze voorstellingen, dat je heen en weer wordt geslingerd tussen iets heel concreets als een lichaam, geluiden van een lichaam, en ademhalingen, en aan de andere kant de manier waarop je dat ontvangt en waarmee je in je hoofd en met je gevoel een heel abstract niveau kunt bereiken. En heel misschien ontstaat er een echo van die verbeelding in je eigen leven. Of in het denken over je eigen leven. Ik hoop dat mijn films de kijkers raken."
Als je als kijker maar niet krampachtig naar verklaringen zoekt en jezelf verliest in analyses. Zeg nee tegen logisch-positivisme. Films als solo en à mains nues zijn niet vaak te zien en de neiging bestaat misschien om allerlei ingewikkelds achter de bewegingen te zoeken. Is niet nodig. Of in de woorden van Thierry Knauff:
"Compositie en ritme! Die probeerden we te pakken! Dat is wat alle kunsten verbindt!
De film als geheel is voor mij muziek. De hele crew moest helemaal klaar zijn als we gingen filmen. Maar dan ook helemaal. Ze dansen om de performer heen, alles en iedereen samen. Ik was inderdaad als een dirigent, als eentje die de energie van alle aanwezigen in de juiste banen leidt. De film speelde zich misschien net zo veel af achter de camera als ervoor. Licht en geluid en camera moesten met Michèle meedansen, anders verloren we compositie en ritme van de film. Licht en schaduw en geluid en stilte zijn Michèle’s danspartners. Zo zie ik het echt."
Hij legt uit: "Mijn methode was dus om de crew zo klaar als mogelijk te krijgen. Zodat we niets opnieuw hoefden te doen om technische redenen. En men moest ook klaar zijn voor het onverwachte. Hoe meer we klaar waren voor het verwachte, hoe meer we klaar waren voor het onverwachte. Als Michèle een plotselinge beweging met haar hoofd maakt, dan kunnen we niet voorspellen dat een haar op haar hoofd in het licht gaat dansen. We kunnen er zelfs niet op hopen. Maar het gebeurde en dat hebben we met de camera weten te pakken."
Het is misschien geen bijster opvallende vraag, maar hij moet worden gesteld: is Knauff misschien een purist die een totale teloorgang van de mainstream cinema signaleert? Dat blijkt hij niet te zijn. De vraag krijgt het antwoord die hij verdient: "Ik hou van Japans koken, maar dat wil niet zeggen dat ik niet van andere keukens houd. Als je me carte blanche geeft om een week cinema te programmeren, dan zul je versteld staan. Twee weken geleden was ik in Brussel voor een radio-interview. Ze vroegen me muzikale keuzes te maken, die lopen uiteen van Stockhausen tot Dean Martin. Aan de andere kant zie ik een reductie van het aanbod: dat is namelijk steeds vaker een kopie van iets waar geld mee is verdiend. Maar mainstream doet me niets. Ik verzet me nergens tegen. Trouwens, de beste manier om je te verzetten is door iets anders voor te stellen."
Ronald Rovers