Tessa Louise Pope over Overtijd

Voor het intieme Overtijd, 4 juni te zien op NPO3, nam regisseur Tessa Louise Pope haar eigen abortus van negen jaar geleden als startpunt voor het persoonlijke verhaal dat drie vrouwen met ons delen. “Overtijd gaat voor mij niet alleen over de fysieke conditie, het overtijd zijn, maar het gaat ook ‘over tijd’. Over het terughalen van een tijd die zo ingewikkeld was.”

Het onderwerp voor haar nieuwe documentaire droeg Tessa Louise Pope (The Origin of Trouble, 2016; Echoes of IS, 2018) eigenlijk al negen jaar met zich mee, sinds haar drieëntwintigste. Ze raakte destijds ongepland zwanger en onderging een abortus. Een keuze waar ze het met vriendinnen wel over had gehad, maar alleen op een heel praktisch niveau: “Hoe ik er toen over dacht was in de trant van ‘dat doe je, als een afgebakend iets, stappen zetten, dan beetje verdrietig en daarna is het klaar’, maar dat is het helemaal niet. Ik was er best wel ondersteboven van.”

“Het probleem was wel dat ik amper wist waar ik mee worstelde. Hoezo was ik er zo ongelukkig over? Wat was er zo moeilijk aan een keuze die ik zelf had gemaakt? Het is zo’n complex vraagstuk vol schuld, verdriet, schaamte en taboe. Hoe verhoud je je tot het verdriet om iets dat je eigen keuze is geweest? Er woorden aan geven lukte me niet.”

Ergens geen woorden aan kunnen geven maakt het ook moeilijk er een onderwerp in te zien. Wanneer merkte je dat je hier juist mee aan de slag moest om die woorden te vinden?
“Twee jaar geleden ben ik moeder geworden. Dat zorgde ervoor dat ik op een andere manier naar die vroegere ervaring kon gaan kijken. Toen kon ik met afstand naar mijn eigen beleving van die tijd kijken, hoe heftig het is om zoiets mee te maken als je propvol hormonen zit. En dat ik er geen woorden aan kon geven, ligt er volgens mij ook aan dat er nog zo’n taboe opzit. Met Overtijd wil ik het onderwerp vooral bespreekbaar te maken.

“Tijdens het maken van de film moet je op een gegeven moment een realiseringsaanvraag en ontwikkelingsaanvraag schrijven. Als je zo’n aanvraag schrijft, stel je ook een motivatie op waarin je zegt waarom juist jij deze film kan maken. Daar betrapte ik mezelf ook weer op dat taboe. Met de gedachte aan alle aanvragen die ik in de toekomst nog hoop te doen, dacht ik toen: ‘Als ik mijn verhaal nu opschrijf, gaan al deze mensen bij het Filmfonds dan voortaan denken, daar heb je Tessa weer, die oen van de abortus?’

Ik kan me voorstellen dat de vrouwen die je voor je film benaderde voor eenzelfde dilemma kwamen te staan. Hoe heb je Eva, Kiki en Chrisey gevonden, de vrouwen die in Overtijd over hun abortus vertellen?
“Ik denk dat we een stuk of twintig, dertig vrouwen hebben gesproken. In de meeste gevallen vonden we ze via websites, fora, waar ze anoniem hun verhaal hadden gedaan. 99% van de vrouwen gaven aan het heel belangrijk en helend te vinden om hun verhaal te delen, maar in een film durfden ze niet. Ze vonden wel allemaal dat het bespreekbaar moest worden gemaakt, maar waren ieder in hun eigen persoonlijke geval bang voor de meest uiteenlopende dingen: vanwege een bestuursfunctie op de studentenvereniging, omdat ze nu een kind hadden en in een christelijke gemeenschap woonden. Vrouwen schaamden zich en waren erg bang voor het oordeel van anderen. Dat bevestigde voor mij alleen maar meer hoe essentieel het dus is om het bespreekbaar te maken. De drie vrouwen die je in beeld ziet hebben ook getwijfeld. Maar ik ben erg trots dat ze ervoor kozen hun kwetsbare ervaringen te delen.” 

Overtijd is qua vorm heel klassiek van opzet. Op een Erroll Morris-achtige manier (The Thin Blue Line, Fog of War) breng je alleen hun hoofd in beeld terwijl ze vertellen. Wist je al snel dat je het op deze manier in beeld wilde brengen?
“In het ontwikkelen van zo’n film ben je enorm aan het meanderen hoe je het gaat vormgeven. Maar het enige waar ik de hele tijd op terugkwam was dat het gaat om wat ze hebben ervaren. Wie er ook kijkt, hij of zij moet voelen dat wat deze vrouwen hebben meegemaakt belangrijk is om over te praten. Voor mij zit de essentie in wat er gebeurt met hun mimiek, hoe ze zich gedragen. Al die onuitgesproken taal, van lichaamstaal tot een blik of een pauze, is vaak zo veelzeggend. Daar moest het dus ook over gaan. Ik wilde inzoomen op wat het betekend heeft. Toen, nu en later. Alle aspecten ervan bespreekbaar maken. In die zin was de keuze voor mij uiteindelijk logisch om in beeld dicht bij hen te blijven. Ik wilde de stiltes en de pauzes en de snotters. Ik wilde álles laten zien van hoe zij dat verhaal herbeleven en hervertellen.

“Overtijd gaat voor mij niet alleen over de fysieke conditie, het overtijd zijn, maar het gaat ook ‘over tijd’. Over het terughalen van een tijd die zo ingewikkeld was. En daar moet ook tijd overheen gaan, voordat je daar op terug kan blikken. Ik heb ook vrouwen gesproken die mee wilden doen, die jonger waren en voor wie het recenter was, en die konden er toch nog minder goed op reflecteren. Ik denk dat de vrouwen die in de film zitten de verstreken tijd ook nodig hadden om erover te vertellen.”

Hoe intiem en respectvol jouw film ook is, door het onderwerp en het eerlijk getoonde verdriet van de personages schuilt er ook het onoverkomelijke gevaar in dat het gekaapt kan worden door pro-life-achtige organisaties.
“Onze film blijft ver weg van politieke discussies. Daar gaat het ons écht niet om. Maar we zijn er inderdaad wel op gewezen dat als de film in het publieke domein komt, het juist als voer en bewijs kan worden gebruikt dat de keuze voor abortus niet deugt.

“Als maker moet je ervan bewust zijn dat wat je de wereld instuurt op verschillende manieren geïnterpreteerd kan worden. Zolang iedereen zijn eigen keuzes mag maken en er open over gesproken kan worden vind ik dat ook geen enkel probleem. En mochten er pro-life-organisaties wel een probleem hebben met deze film dan ga ik graag het gesprek aan, ze kunnen zich melden bij mij, de VPRO of het productiehuis. Ga daar maar naartoe met je spandoek of je bak stront. Maar ga niet naar mijn drie meisjes, niet naar die dappere vrouwen die het verschil proberen te maken en anderen willen helpen door hun verhaal te delen.”

Overtijd is donderdag 4 juni om 21.00 te zien op NPO 3. De Sekszusjes leiden de documentaire in en praten erover na met onder meer Tessa Louise Pope.