Take 5: Ditteke Mensink over zeppelins

Filmmaakster Ditteke Mensink (1965) maakte een romantische documentaire over de enige vrouwelijke journaliste aan boord van luchtschip Graf Zeppelin, dat een reis rond de wereld maakte in 1929. De film farewell bestaat uit louter archiefbeelden en is geselecteerd voor de feature length competition op IDFA, waar hij deze maand in première gaat.

1 Het gebruik van archiefmateriaal is een onderwerp van een masterclass tijdens IDFA. Merkt u ook dat archiefbeelden in films steeds belangrijker worden?
Ja, ik zie sowieso een trend in toenemende belangstelling voor non-fictie, zowel in speelfilms als in romans en tv-programma’s. Historische verhalen zijn een populair en dankbaar onderwerp. Daarnaast zijn de beeldarchieven steeds beter toegankelijk dankzij digitalisering. Het is wel een hele klus, er zijn geen eerdere films op deze manier gemaakt. De kosten zijn ook aanzienlijk. Dat komt omdat beeldarchieven een jungle zijn: bij de ene instelling moet je 4000 euro per minuut betalen en bij een ander is het gratis.

2 Waarom wilde u zo’n historische documentaire maken?
Met researcher Gerard Nijssen (van o.a In Europa) maakte ik in 1998 de film bleekneusjes, ook een documentaire met veel archiefmateriaal: over kinderen in een vakantiekolonie. Dat beviel zo goed dat toen het idee is ontstaan om ook eens een lange film te maken, volledig opgebouwd uit historische beelden die we filmisch gebruikt hebben.

3 Filmisch?
Ja, je kunt kiezen om archiefbeelden illustratief te gebruiken, dan vult het beeld de gesproken teksten aan. Met filmisch gebruiken bedoel ik dat de beelden eigenlijk voor zichzelf spreken, een eigen verhaal vertellen en in elkaar overvloeien, los van de tekst.

4 Hoe stuitte u op dit liefdesverhaal aan boord van een zeppelin?
Eigenlijk was het een idee van Gerard Nijssen, hij wilde graag een film maken over zeppelins. Ik vond dat een beetje een jongetjesonderwerp, met al die technische vernuftigheden kon ik niet zo veel. Toen kwam hij met een boek over de wereldreis die in 1929 is gemaakt met de Graf Zeppelin, waarbij journaliste Lady Grace Drummond-Hay als enige vrouw aan boord was. Ik zag meteen het verhaal voor me. De hele geschiedenis van de zeppelin zou je kunnen zien als een tragisch liefdesverhaal, met de passie waarmee dat gevaarte is bedacht en ontwikkeld en zijn uiteindelijke ondergang — nadat die andere zeppelin, de Hindenburg, in vlammen opging.

5 Hoe bent u te werk gegaan?
We hebben contact gezocht met familie van Drummond-Hay en zijn in archieven gaan zoeken. Op een van de eerste beelden die we tegenkwamen troffen we haar aan, wuivend achter het raampje van de zeppelin. Daarna pakt ze de zakdoek uit het pochet van de man naast haar — dat intieme gebaar intrigeerde me. De familie bevestigde dat ze een geheime liefde aan boord had, en in het archief van de man troffen we zeshonderd liefdesbrieven van haar aan. Op basis van die brieven en krantenberichten heb ik toen het script geschreven, waarbij een actrice de monoloog heeft ingesproken. Op de allerlaatste montagedag kwam Gerard Nijssen stomtoevallig aanzetten met het enige filmfragment waarbij geluid zit, in 1929 een splinternieuwe ontwikkeling: daar zien en horen we Lady Drummond-Hay zelf spreken in een oud nieuwsfragment. Magisch.

Olga van Ditzhuijzen