Stanley Tucci over Final Portait

Acteur Stanley Tucci verfilmde de zeventien dagen dat schilder/beeldhouwer Alberto Giacometti aan zijn laatste portret werkte.

Door Ronald Rovers

Die titel (van de film) moet met meerdere korrels zout worden genomen. En ook letterlijk. Final Portrait is een film over de zeventien dagen die het de Zwitserse schilder en beeldhouwer Alberto Giacometti (1901-1966) kostte om zijn laatste portret te maken, in zijn geval van de Amerikaanse schrijver James Lord.
Het was letterlijk zijn laatste portret. Giacometti zou niet lang daarna sterven, zichzelf helemaal overhoop rokend als hij deed, ondanks een zware bronchitis. De titel is tegelijk ironisch omdat Giacometti er om bekend stond nooit klaar te zijn met een portret. Hij nam het soms zelfs terug van de geportretteerde om er opnieuw aan te werken. Was het niet goed, dan sloeg hij het kapot. Maakt niet uit, kreeg de opdrachtgever te horen, er komt altijd wel weer een nieuw portret.
Acteur Stanley Tucci, recent nog te horen als de stem van de magiër Merlin in Michael Bays Transformers: The Last Knight maar met verder een indrukwekkende staat van dienst, baseerde zijn zesde film als regisseur op het boek dat James Lord over die zeventien dagen schreef, A Giacometti Portrait. Armie Hammer speelt Lord, Giacometti wordt gespeeld door Geoffrey Rush. En zoals dat gaat met traditionele kunstenaarsportretten over het creatieve proces hangen de vrouwen er een beetje bij, want er moet nou eenmaal ook gevreten en gevreeën worden. We spraken Tucci met meerdere journalisten tijdens het Filmfestival van Berlijn in februari.

We begrijpen dat u tien jaar aan deze film hebt gewerkt. "Ik schreef het script dertien jaar geleden al. Het kostte tien jaar om het geld te vinden."

U had het er al over in 2015 toen we u tijdens het Filmfestival van Venetië over Spotlight spraken. U zei alleen niet dat u zo geobsedeerd bent door Giacometti. "Ik weet ook niet waarom ik dat ben. Ik hou van Lords boek, A Giacometti Portrait, omdat het het perfecte boek over het creatieve proces is. Het sprak tegen me toen ik een jonge man was. Ik kreeg het niet uit m’n kop. Ik had het altijd bij me om er opnieuw in te lezen. Pas daarna raakte ik gefascineerd door Giacometti’s werk zelf."

Wat fascineert u zo in het creatieve proces? "Alles. De twijfel. Aan jezelf. Aan het werk. Begrijpen dat iets nooit voltooid is. Begrijpen dat falen veel belangrijker is dan succes omdat je er veel meer van leert en dat falen een belangrijk deel van het leven is. Het observeren, het steeds opnieuw en echt kijken naar hetzelfde ding. Begrijpen dat de specificiteit van iets, een ding, een gezicht, een boek, het universeel kan maken."

Het creatieve proces van filmmaken is toch heel anders dan het proces dat een schilder of een beeldhouwer doormaakt, omdat er zo ontzettend veel mensen bij betrokken zijn? "Klopt. Op allerlei manieren is het anders. Maar de zoektocht naar waarheid, naar waarachtigheid, naar iets echts, blijft hetzelfde. Als je een film maakt, maak je eigenlijk drie films: de film die je schrijft, de film die je filmt en de film die je monteert. Net als Giacometti zou ik steeds terug willen gaan in het proces maar bij film kan dat niet."

U bent vaak niet tevreden met uw films? "Precies. Niet tevreden."

Kunst is lijden? "Nou, niet zoals… Maar soms voelt het zo. Omdat een werk zo belangrijk voor je is. Zo persoonlijk. Jij bent het werk. Het werk is jou."

Maar is het niet beter om een werk op een bepaald moment los te laten? Anders wordt het een obsessie. "Dat klinkt best goed: loslaten. Dat zou ik best kunnen, in theorie."

Op welk moment in het proces van deze film kwamen de komische elementen in het verhaal? "Die waren er altijd al."

Omdat u behoorlijk serieus bent over kunst en lijden. "Wat mij betreft gaan ernst en komedie hand in hand. Als je alleen maar een man laat zien die Serieus Aan Het Schilderen Is, krijg je een fucking saaie film. Bovendien zijn er heel wat ergere dingen in de wereld dan iemand die er niet in slaagt het perfecte schilderij of het perfecte beeld te maken. En zo was Giacometti niet, zo serieus. De realiteit was fucking grappig. Hoe hij mensen uitnodigt en laat poseren en het werk nooit af krijgt en ze steeds opnieuw laat terugkomen tot ze het volslagen zat zijn om stil te zitten. Het is een gecompliceerde relatie, tussen kunstenaar en model. Het feit dat Giacometti er zo onder leed vind ik ook komisch. Hij was heel Italiaans in die zin. Mensen denken dat ‘ie Zwitsers was maar zijn gedrag was volstrekt Italiaans."

Hoezo? "Zijn emoties. Zijn onvermogen om op tijd te komen."

Wat doet dat creatieve proces met een model denkt u? "Een model voelt zich naakt. Ook zonder uit de kleren te gaan. Maar er ontstaat ook een band tussen twee mensen. Ik weet niet of je ooit model hebt gezeten maar het is een vreemde verhouding. Je perceptie begint te veranderen. Van de ruimte waar je bent, van de tijd die je beleeft. Je begint dingen te zien die je nooit zag. Ik herinner me dat ik model zat voor mijn vader, die kunstenaar en docent was, en ik begon hem anders te bekijken omdat hij mij anders zat te bekijken."

Lord is onder de indruk van de kunstenaar maar ook van zijn onconventionele levensstijl. "Ik weet het niet. Het hoeft niet. Ik leid een middenklasse bestaan met kinderen en een huis en samen eten ’s avonds en alles. Omdat ik zo ben opgegroeid. We hebben een baby nu, twee jaar oud. Zou ik graag ’s nachts naar mijn studio willen gaan en tekenen en schilderen? Jazeker, maar het kan niet. Want ik moet er zijn voor de baby. Maar dat niet in bad gaan zoals Giacometti, geen warm stromend water hebben en de hele tijd naar de hoeren gaan, dat is niet hoe ik wil leven. Ik zou tenminste niet de hele tijd naar de hoeren gaan. Giacometti wilde geen luxe om zich heen omdat hij dat beschouwde als de valkuil van een bourgeois levensstijl. Maar dat is een eenzijdige blik. Robert Motherwell heeft een paar van de grootste kunstwerken van de 20^ste eeuw gemaakt maar zijn levensstijl was volstrekt bourgeois."

Hoeveel van de dialogen zijn waarheidsgetrouw. "Veel stamt uit Lords boek en de rest heb ik verzonnen."

Dus de zin ‘geen vruchtbaarder grond voor twijfel dan succes’… "Die is van Giacometti. Ik wou dat ik het had bedacht maar nee."

Wat betreft de stijl van de film. Soms doet het erg aan de films van de Franse Nouvelle vague denken. "Truffaut was zonder enige twijfel van grote invloed op deze film. Het einde is in zekere zin een hommage aan Truffaut. De muziek zwelt aan, ze omhelzen elkaar en het is voorbij. Daar hou ik van bij Truffaut: hier is de informatie die je nodig hebt als kijker, hier is wat er gebeurt en pats boem het is voorbij."

Kunt u iets vertellen over uw gedachten tijdens het maken toen u Giacometti’s creatieve proces moest visualiseren voor de kijker? "Dat was moeilijk. Ik had iets nodig om de kijker van de normale dramatische handeling in een nieuwe fase te brengen. Een nieuwe toestand. Dat moest iets subtiels zijn, iets delicaats. Wanneer Lord voor het eerst in Giacometti’s studio komt, is er eerst een lange sequentie met stilte waarin hij door de ruimte beweegt en Giacometti vermijd aan de slag te gaan. Mensen zeiden tegen me: moet daar geen muziek? Nee, absoluut niet. Die stilte is noodzakelijk. Het publiek moet zich net zo ongemakkelijk gaan voelen als Lord deed. En als filmmaker heb ik die sequentie nodig om de ruimte en de tijd voelbaar en zichtbaar te maken."

Het is een fantastische scène. "God bless you."

Hebt u een verklaring gevonden voor succes? "Succes is niet te verklaren. Misschien alleen achteraf."

Kan gedrag succes verklaren? Je hebt mensen die een mythe rond zichzelf creëren. "Er zijn zeker kunstenaars die dat doen. Picasso tot op zekere hoogte. Giacometti was zichzelf denk ik. Al zit er een zekere affectie in doen alsof je niet geaffecteerd bent, begrijp je  wat ik bedoel? Succes. Tja. Soms is de tijd gewoon rijp. Is het je ooit opgevallen dat er op een zeker moment bijvoorbeeld drie boeken over hetzelfde onderwerp of over dezelfde persoon verschijnen? Of dat een bepaalde kleur ineens in de mode is? Die schrijvers en ontwerpers hebben niet met elkaar overlegd of zo. Is het de tijdgeest?"

Wat is uw definitie van succes? "Voor niks en niemand hoeven wachten. Ik haat wachten. Al die tijd die je op een set staat te wachten. Verschrikkelijk."

Hebt u dan wel het juiste vak gekozen? Het kostte u dertien jaar om deze film te maken. Dat moet een beproeving zijn. "Dat is het ook."

U zei dat je leert van falen. Wat hebt u geleerd van uw eigen vergissingen? "Dat ik ze niet opnieuw moet maken. Ik heb ooit lesgegeven aan het Sundance Institute. Tegen de fellows die daar aan hun film kwamen werken, zeiden we altijd: ‘dit is de plek waar je kunt falen.’ Het leert je om risico’s te nemen. Van succes ga je risico’s vermijden. Daarom moet je ook nooit een definitie van succes hebben. En daarom moet je ook nooit geloven dat je succesvol bent."