Sergei Loznitsa over A Gentle Creature

Een naam heeft ze niet. We leren haar alleen kennen als ‘een zachtaardig schepsel’. Ze woont in een klein Russisch dorp vanwaar ze contact houdt met haar man die in de gevangenis zit. Op een dag krijgt ze de post terug die ze gestuurd had. Wat is er aan de hand?

Door Ronald Rovers

De Oekraïense regisseur Sergei Loznitsa (1964), die documentaires afwisselt met fictiefilms als My Joy en In the Fog noemde haar ‘de vrouw’ toen hij aan het scenario werkte, vertelde hij in mei tijdens het Filmfestival van Cannes aan een groep journalisten.
"Ik lees veel en A Gentle Creature heeft veel schrijvers als inspiratie, al moet ik zeggen dat de meeste verwijzingen uit mijn onderbewustzijn kwamen toen ik aan het schrijven was. Iemand noemde net Poesjkin maar die juist niet. De belangrijkste hier is Dostojewski die een kortverhaal met dezelfde titel schreef. Bij hem heeft ze ook geen naam. Ik heb dat aangehouden omdat ik denk dat iedereen deze vrouw kan worden. Iedereen kan overkomen wat haar overkomt.
"De film zit vol verwijzingen. Van Dostojewski heb ik ook De idioot gebruikt, want net als Myskin in die roman is ze een vreemdeling, een buitenstaander. Lijkt ze anders dan de anderen. Ze moest echt zo zijn. De kijker moet de afstand voelen tussen haar en de achtergrond, die als een moeras is dat haar erin probeert te trekken. Maar er zitten ook citaten uit Vertigo en van Polanski in. Dat is vruchtbare grond voor mij."
 
Na de vertoning gisteren werd er veel ‘boe’ geroepen. Zit daar een nationalistisch element in? "Ik denk van wel. Het was niet het normale boegeroep hier in Cannes. Het was georganiseerd. Wat me ook opviel is dat er vrijwel meteen na de vertoning op Russische sites geschreven werd dat de film was afgewezen door het publiek. Onmiddellijk. Dat is interessant. Het creëren van alternatieve feiten is dus ook in Cannes gearriveerd. Sinds de première kun je een hele berg walgelijke teksten over mij en de film op Russische sites vinden. Mijn moeder belde me gisteren huilend op. Die had zulke teksten gelezen. Vandaag werd ik gebeld door een van de actrices, een grootheid in Rusland. Ze vroeg of ik ok was. Ook zij had de teksten gelezen. Dit is de oorlog die gevoerd wordt."

Waarom doen ze zoveel moeite als de film toch niet in Rusland te zien is? "Oorlog is net als een vuur dat in leven moet worden gehouden. Je moet de hele tijd nieuw hout op het vuur gooien, anders dooft het. Zo werken de Russische media nu: elke dag moeten ze een nieuwe vijand hebben. Het maakt ze niet uit dat de Russen de film niet zullen zien. Het gaat erom dat de Russen denken dat er zo’n monster als mijn film bestaat. Ze willen dat mensen zich verenigen rond die haat. Het is vervelend dat we hierover moeten praten maar het is noodzakelijk en belangrijk. Dit kunnen we niet negeren."

Kunnen we deze film en My Joy als companion pieces zien? Als een tweeluik? Allebei schetsen ze eenzelfde reis van de protagonist. "Absoluut. Dat is precies hoe ik de film zie. Toen we klaar waren met My Joy heb ik zelfs tegen de cameraman gezegd dat ik ideeën had voor een tweede deel met een vrouw in de hoofdrol."

U bent documentairemaker. Hoe weet u wanneer het weer tijd is voor fictie? Lacht: "Als het geld arriveert. Ik werk aan twee documentaires op het moment. Die moeten voor november af zijn. De ene heb ik in Berlijn gefilmd tijdens een herdenking door Russen van de overwinning op Duitsland. Stel je de situatie even voor. Je had er mensen die oprecht wilden herdenken. En je had freaks afkomstig uit alle uithoeken van het spectrum die de boel kwamen verzieken. Propagandagroepen uit Rusland zoals bikers. Ik ben zeer geïnteresseerd in herdenken, want het zegt iets over onze perceptie van het verleden. Mensen die willen manipuleren gebruiken vaak een valse voorstelling van het verleden om hun doel te bereiken. De tweede documentaire waar ik aan werk is een montagefilm over de stalinistische showprocessen van de jaren twintig en dertig."

Kunt u iets over uw werkmethode vertellen? "Wat mij betreft is er geen verschil tussen het huidige en het historische Rusland. Daarom maak ik films die heden en verleden onderzoeken. Trouwens, er is al een hele lange tijd niets veranderd in Rusland. Wat ik wil laten zien met A Gentle Creature is eenvoudig: dat het regime dat vandaag de dag heerst in Rusland, gecreëerd is en in stand gehouden wordt door elke individuele persoon die daar leeft en die dingen accepteert zoals ze zijn. Het regime is de belichaming van de manier waarom mensen elkaar behandelen. Daarom is de laatste scène van de film zo belangrijk: die ultieme daad van vernedering van de vrouw wordt goedgekeurd en geaccepteerd door elk mens dat ze ontmoet heeft tijdens haar reis. Bij elke ontmoeting zien we hetzelfde basale gebrek aan respect voor de ander."

In de Franse pers werden als invloeden niet alleen Dostojewski maar zelfs Dalí genoemd. "Het kan best zo zijn dat een westers publiek dit als surrealisme ziet. Voor een  Russisch publiek is dit realisme. Ik zag een video online van een filmpje dat geschoten was in het centrum van Moskou. Drie politieagenten grijpen een negenjarig jongetje. Een vrouw die het jongetje kent, probeert het uit handen van de agenten te houden maar die slepen het schreeuwende kind toch mee een politiebus in. Voorbijgangers lopen gewoon door en doen niets. Waarom was dit kind gearresteerd? Omdat hij op straat Shakespeare voordroeg. Zoiets is ondenkbaar in een normaal land. Tegen mensen die roepen dat ik overdrijf, die beweren dat ik een duister, onrealistisch beeld schets van Rusland zeg ik: googel het. Ga online en lees het Russische nieuws."