Olivier Assayas over Personal Shopper

Olivier Assayas wilde na drie historische films weer iets maken over de moderne wereld. Het werd een film over rouwen en geesten.

Door Ronald Rovers

"Schoonheid is niet alles", zei iemand in The Neon Demon, "het is het enige." In Personal Shopper zet Olivier Assayas het ultramaterialisme van de modewereld af tegen de zielswereld van rouw en geestverschijningen. Dit zijn natuurlijk extremen maar het is een herkenbare spagaat: de spanning tussen een buitenwereld die nauwelijks nog ruimte laat voor reflectie en een binnenwereld die verlangt naar contact en betekenis. Hoofdpersoon is Maureen Cartwright (Kristen Stewart), een Amerikaanse in Parijs die als personal shopper de kledinginkopen doet voor een beroemd model. Ze is ook een medium dat zich leent voor seances en contact zoekt met haar overleden broer. We spraken Assayas na de première in Cannes, mei vorig jaar.

Waarom een film over een personal shopper? "Ik wilde een film maken over Parijs nu. Carlos en Something in the Air speelden in het verleden en Clouds of Sils Maria vond ook min of meer plaats in z’n eigen bubble. Ik wilde een film maken over de moderne wereld, een wereld die bepaald wordt door de spanning tussen het almaar groeiende materialisme en onze gedachten en fantasieën. Dat zou je religie of spiritualiteit kunnen noemen. Het tegengif van materialisme. De modewereld leent zich goed voor een portret waarin je die spanning wilt laten zien: je komt er vervreemding maar ook fascinatie tegen. De modewereld is deel van het kwaad van onze tijd maar biedt ook schoonheid."

Assayas en geesten, dat was ook een verrassing. "In Clouds of Sils Maria zat ook iets onwerkelijks, toen Kristen Stewarts personage ineens verdwenen was. Ook daar zat een soort spiritualiteit in. Maar die was verborgen, onder het oppervlak. Ik ging er niet vol voor. Met Personal Shopper wilde ik zien wat er zou gebeuren als ik er wel vol voor zou gaan. Om die spiritualiteit zichtbaar te maken, heb ik hier en daar genre-elementen gebruikt. Maar ik had geen ambitie om met het horrorgenre aan de slag te gaan hoor."

Blow-Up van Antonioni moet ook een inspiratie zijn geweest. Die ging ook over afwezigheid en materialisme. "Absoluut. Maar wel onbewust dan. Toen ik het scenario net klaar had, was er een grote Antonioni-tentoonstelling in Parijs. Toen ik Blow-Up voor het eerst sinds mijn tienerjaren weer zag, was ik echt geshockeerd door de overeenkomsten. Ook die film gaat over iemand die in de modewereld werkt maar toch een buitenstaander is en aangetrokken wordt door een mysterie dat hem eigenlijk wakkerschudt, dat hem uit de bubble van de modewereld terughaalt naar de werkelijkheid."

Personal Shopper denkt via de dialogen veelvuldig na over ons innerlijke, morele leven. "Mijn ervaring met de wereld is dat wij allemaal elke dag schakelen tussen verschillende lagen van onze realiteit. We denken na en fantaseren. Dat is een onzichtbare werkelijkheid. We dragen de stemmen van anderen met ons mee. Dat kun je geesten noemen. Tegelijk communiceren we onze gedachten heel concreet via de modernste communicatiemiddelen.
"In essentie wilde ik een concrete vorm vinden voor de abstracte notie van rouwen. Als we iemand kwijtraken, houden we niet op met communiceren. Het gesprek stopt niet. We houden iemands stem in ons hoofd. In een film moet je daar een vorm voor vinden. De grote vraag is of de kijker meegaat in Maureens avontuur. Natuurlijk krijgt ze geen signaal van haar broer. Die is dood. Tenzij het de film lukt je ervan te overtuigen dat er wel een andere wereld is en dat contact mogelijk is. Dat creëert angst en spanning omdat steeds van alles kan gebeuren. En toch deel je haar hoop."

Dat moet een reden zijn geweest om Kristen Stewart te casten? Het verhaal had die nuchtere acteerstijl nodig. "Precies. Dat zijn de juiste woorden. Met de andere actrices die ik voor de rol heb overwogen, zou het een stuk moeilijker zijn geweest. Kristen is zo solide, zo aards. Haar personage blijft zich maar verzetten tegen de gedachte dat geesten bestaan en blijft ook haar eigen abstracte opvattingen bevragen. Dus als het dan gebeurt, als ze contact krijgt, heeft het zoveel meer impact."

U geeft tekstberichten een prominente rol. Was dat niet riskant? "Risico’s houden het vak interessant. Als je die niet neemt, maak je vervelende films en raak je zelf ook nog verveeld. Bovendien ben ik al lang gefascineerd door het format van tekstberichten. Ze dwingen je om je woorden goed te kiezen en na te denken over interpunctie. Het is verslavend, hypnotiserend. Zelfs naar een leeg scherm staren waar je een bericht verwacht. Voor mij was de vraag of ik er film van kon maken. En het antwoord is: ik hoop het. Maar ik doe het nooit meer want het is gruwelijk gecompliceerd. Tien dagen geleden was ik nog aan het monteren."

Tekstberichten zijn anti-cinema, kun je zeggen. "Zeker. En toch hypnotiseren ze. Ook op het grote scherm."

U zegt dat we in het Westen de ruimte om te rouwen hebben opgegeven. Het contact met geesten zijn kwijtgeraakt. Ziet u dat als symptomatisch voor een groter probleem? "In het verleden is er altijd ruimte geweest om met de dood om te gaan. Noem het religie, mystiek, wat dan ook, er was geestelijke maar ook fysieke ruimte voor de behoefte in contact te komen met iets dat groter was dan het individu. Nu leven we in een atheïstische cultuur. Ik weet niet of dat goed of slecht is. Ik weet wel dat we weinig ruimte meer hebben voor spiritualiteit. Terwijl het toch een basisbehoefte is."