Najiba Noori over Writing Hawa

In het op IDFA met de Fipresci-prijs bekroonde Writing Hawa portretteert de Afghaanse filmmaker Najiba Noori haar moeder tijdens de machtsovername van de Taliban in Kaboel. “Ik leerde door haar te filmen een stuk meer over haar leven.”

“Een paspoort, laptop, camera, Hazara-jurk en twee harde schijven met beeldmateriaal.” Mijmerend somt filmmaker Najiba Noori (1995) in de voice-over van Writing Hawa op wat ze in haar rugzak stopt, als ze in 2021, een jaar nadat Amerikaanse troepen Afghanistan hebben verlaten, halsoverkop vlucht naar Frankrijk. Ze heeft slechts vijf minuten om de knoop door te hakken: Taliban-soldaten naderen Kaboel. Noori werkt op dat moment al enige tijd als journalist voor verschillende Franse persbureaus en realiseert zich dat haar veiligheid in het geding is. Ze laat noodgedwongen haar familie achter.

Twee jaar daarvoor, in 2019, was Noori begonnen met het filmen van haar moeder Hawa, die behoort tot de Hazara, een minderheid die door de Taliban wordt onderdrukt. Noori’s leven als onafhankelijke vrouw met een carrière is waar haar moeder haar hele jeugd van droomde, maar Hawa werd als dertienjarige gedwongen te trouwen met een dertig jaar oudere man, met wie ze zes kinderen kreeg, onder wie Najiba en haar broer Rasul, coregisseur van de film.

Een stabiele toekomst voor haar kinderen zeker stellen was altijd Hawa’s doel; in Writing Hawa is te zien hoe ze op haar tweeënvijftigste eindelijk voor zichzelf kiest. Hawa begint met leren lezen en schrijven en opent een bedrijfje waarmee ze haar borduurwerken wil verkopen.

Dit alles gaat niet zonder slag of stoot. Hawa’s zoons ontfermen zich over haar zwaar demente echtgenoot, die vindt dat hij door zijn ondernemende vrouw in de steek wordt gelaten. Ook trekt Noori’s twaalfjarige nichtje Zahra, die lijdt onder een gewelddadige vader, tijdelijk bij de familie in. En als de Taliban zijn rentree maakt in Kaboel, verdwijnen Hawa’s dromen als sneeuw voor de zon. Wanneer Noori vlucht, neemt haar broer Rasul haar rol over als regisseur.

Tijdens een videogesprek vertelt de jonge filmmaker over de pijnlijke ironie in haar film: terwijl haar moeder naarstig werkt aan haar educatie, wordt jonge vrouwen in Afghanistan de toegang tot het onderwijs ontzegd.

“Het is dankzij mijn moeder dat ik een opleiding kon volgen en carrière kon maken in de journalistiek. Ik wilde met deze film stilstaan bij de offers die zij heeft gebracht. In de hoop dat de kinderen van de nieuwe generatie niet hetzelfde lot te wachten staat. In het begin focuste ik me met mijn filmwerk vooral op het verhaal van mijn moeder. Maar gaandeweg, ingegeven door de politieke veranderingen en de vredesdeal tussen de Taliban en de Verenigde Staten, kwam ik erachter dat de film ook over mij gaat en over mijn generatie van onafhankelijke vrouwen. En ook over mijn nichtje en haar generatie, die geen toegang tot middelbaar onderwijs hebben. Het lijkt er spijtig genoeg op dat de geschiedenis zich herhaalt.”

De documentaire begint als een portret van je moeder, maar zoomt uit naar de algemene politieke situatie in Afghanistan. “Mijn eerste insteek was inderdaad het verbeelden van een persoonlijk verhaal. Pas tijdens het montageproces dienden zich de contouren aan van hoe de film er uiteindelijk uit zou gaan zien. Ik wist voor de montage natuurlijk dat ik verschillende verhalen had verzameld, zoals dat van mijn nichtje Zahra. Ik was alleen zelf nog geen onderdeel van de vertelling. Mijn aandeel hebben we dus in de vorm van de voice-over toegevoegd. Ik vind het trouwens ook belangrijk om te benadrukken dat dit verhaal wordt verteld door Afghanen. Het is te vaak gebeurd dat buitenlanders hier komen en hun ervaringen omvormen tot verhalen die niet kloppen.”

Hoe was het om jezelf in de montage als voice-over toe te voegen? Het geeft de film iets poëtisch. “Ik had geluk met mijn editor, Afshaneh Salari. Voordat ik aan de montage begon, vroeg ik aan mijn producent om een editor die mijn taal spreekt en mijn regio kent. Salari, die Iraans is en in Parijs woont, hielp me om mijn personage te ontwikkelen. Hoewel ik eerst niet gecharmeerd was van mijn stem, zag ik uiteindelijk de meerwaarde van de voice-over in.”

In een eerder interview merkte je op dat jij en je broer dezelfde ‘blik’ hebben als het gaat om het filmen van jullie moeder. In de film brengen jullie Hawa op dezelfde wonderlijke, liefdevolle manier in beeld. “Toen ik in 2019 begon met filmen, was mijn broer verantwoordelijk voor het geluid. Hij wist dus wel waar ik mee bezig was. Hij leerde ook filmen en bekeek soms de opnames met mij. Toen ik in Frankrijk belandde, probeerde ik hem via urenlange telefoongesprekken een beetje te sturen, op basis van het beeldmateriaal dat ik binnenkreeg. Ik vreesde eerst dat de editor niet uit de voeten zou kunnen met Rasuls bijdragen, maar uiteindelijk leek zijn werk erg op dat van mij.”

Je voelt in de film ook voortdurend dat het kinderen zijn die hun moeder filmen. Daar kleeft iets universeels aan, over hoe we als kinderen onze moeders zien. “Dat is iets wat voornamelijk vrouwen me weleens vertellen na vertoningen van mijn film. Mijn band met mijn moeder heeft kennelijk iets universeels. Dan zegt een bezoeker zoiets als: ‘Dit lijkt wel het verhaal van mijn moeder.’ Terwijl die persoon is opgegroeid in een Europees land.”

Kreeg je door het maken van de film ook een betere band met je moeder? “Ja, vooral door naar haar verhalen te luisteren. De aanwezigheid van de camera leidde ertoe dat we meer met elkaar begonnen te delen. We spraken over onze ervaringen en droomden over de toekomst. Maar het was voor mij vooral een kwestie van luisteren. Als ik haar filmde, was ze zich niet eens bewust van de camera. Er ontstond een soort onuitgesproken vertrouwen tussen ons. Ik leerde door haar te filmen een stuk meer over haar leven. Voor mijn generatie is het onmogelijk om met iemand samen te leven van wie je niet houdt. Mijn moeder werd ooit verliefd op haar neef en heeft de ware liefde dus wel gevoeld. Die liefde werd veertig jaar lang niet beantwoord. Dat hoorde ik voor het eerst toen ik haar filmde.”

Eigenlijk gaat de film ook over dromen. Je moeder woont nu in Frankrijk en leert Frans lezen en schrijven. Heeft ze nu misschien de tijd om haar dromen na te jagen? “Ze had een verschrikkelijke jeugd en was slechts een kind toen ze moest trouwen. Jarenlang dacht ze aan de jeugd die ze had willen hebben. En nu wil ze dat ervaren. Ik ga haar daarbij helpen. Want ze heeft zoveel voor ons gedaan.”

Writing Hama is vanaf 11 september 2025 te zien in de bioscoop.