Lichting 2024: Jetske Lieber over Januari

De hele zomer interviewt Filmkrant wekelijks vers afgestudeerd filmtalent van verschillende academies. Jetske Lieber (Nederlandse Filmacademie) maakte het speelse en ambitieuze Januari waarin de introverte begin-twintiger Willem zich nadat zijn verkering uitgaat moet heruitvinden. Lieber: “Ik denk dat als je iemand verliest, je ook een deel van jezelf verliest.”

Filmmaker Jetske Lieber (1999) plaatst in haar werk graag het alledaagse op een voetstuk. Haar afstudeerfilm Januari is geen traditionele drieakter, maar ontstond, zoals Lieber het zelf vernuftig omschrijft, uit “een associatief verlanglijstje” van kleine dingen uit haar eigen leven. Lieber: “Op het eerste ogenblik denk ik dan: dit past niet in de film, of: dit is niet filmwaardig. Maar zodra ik die gebeurtenissen achter elkaar zet, ontstaat er iets – een portret, een personage.”

Januari begint op nieuwjaarsdag 2024. De relatie van Willem (een intrigerende rol van Bram Flick) is net uit en zijn huisgenoten proberen hem te troosten met een knapperige oliebol. Maar de begin-twintiger bevindt zich in een bijna ontroostbare existentiële crisis: hoe gaat hij verder zonder Elias? Op welke manier zal hij zich voortaan manifesteren in het openbare leven? Misschien met een oorbel?

Lieber zet Willem neer als een intelligente jongen die tegelijkertijd op veel vragen geen antwoord heeft. Misschien ligt dat aan zijn introverte karakter. Hij denkt liever iets langer na over de wezenlijke dingen des levens en mensen uit zijn omgeving laten hem vaak niets eens uitspreken. Tegen het einde van de film uit hij zijn ongenoegen: “Ik voel me soms een bijzettafel, wachtend tot het allemaal gaat beginnen.” Gaandeweg neemt Willem echter de regie weer in handen en komt hij dichter bij zijn ware ik.

Lieber en scenarist Jim Sluis creëren een personage dat op papier niet erg filmisch is. En dat was ook precies de bedoeling. “In de aanloop naar de film heb ik vaak gezegd dat ik een jongen wilde portretteren die eigenlijk een figurant is in zijn eigen leven. Als ik Willem zou vertellen dat hij de hoofdpersoon was van mijn afstudeerfilm, dan zou hij denken: waarom ik, ik ben helemaal niet bijzonder. En dat was juist waar ik naar op zoek was. Iemand die het niet weet, die onhandig is en juist minder uitgesproken dan we gewend zijn in deze tijd.”

Misschien bestaat de wereld uit twee typen mensen: mensen zoals Willem die met de tijd omarmen dat ze niet alles weten en mensen die doen alsof ze alles weten. “Sommige mensen hebben grip op wat ze zeggen of doen alsof ze het wel weten. Maar Willem doet niet eens alsof, hij weet het gewoon niet. Ik geloof inderdaad dat er twee typen mensen zijn. Ik heb liever de eerste categorie, van mensen die een beetje door de mand vallen. Want daar begint ook een soort nieuwsgierigheid naar de wereld, een open blik.”

Je afstudeerfilm is erg ingebed in het nu en toont in de marges een soort onzekerheid onder jongeren, ook over maatschappelijke ontwikkelingen. Persoonlijke identiteit, maatschappelijke identiteit en collectieve identiteit overlappen elkaar steeds meer, blijkt in je film. Dat blijkt voor Willem behoorlijk benauwend. “We wilden heel graag een film over nu maken, over januari 2024. Ook met het idee dat we over vijf jaar zouden denken: hé, dat is het leven echt niet meer. We wilden een tijdsbeeld vangen. Zo hebben we goed gekeken naar de manier waarop nieuws nu wordt gedeeld; we zitten constant op sociale media. Je hoort dingen over XR [Extinction Rebellion, OL], je moet iets doen voor het klimaat. De discussies die daar omheen worden gevoerd in mijn linkse bubbel vind ik soms best beknellend. Zeker als je geen tijd hebt gehad om de laatste ontwikkelingen te volgen. Dan lijkt het alsof je er niets vanaf weet.”

Willem is ook erg bezig met zijn identiteit omdat zijn relatie uit is, hij moet uitvogelen wat voor vrijgezel hij wil zijn. Speelde dat aspect al tijdens de voorbereidingen van de film een grote rol? “Ik wilde geen film maken alleen over liefdesverdriet. En ook niet alleen over identiteit en de vraag: wie ben ik? In mijn eigen ervaring zijn die twee onlosmakelijk met elkaar verbonden. Ik denk dat als je iemand verliest, je ook een deel van jezelf verliest. Omdat je een bepaald iemand bent met iemand. Ik vond het belangrijk dat mijn film verschillende aspecten, zoals identiteit, liefdesverdriet en maatschappelijke thema’s zou balanceren.”

Je koos ervoor om dit verhaal in een eigenzinnige vorm te gieten. Januari is geen rechttoe-rechtaan film, meer aan aaneenschakeling van gevoelens, sferen of momentopnames. “Ik wilde op zichzelf staande scènes maken met dingen die ik graag wilde laten zien, in plaats van scènes die enkel een duidelijke functie in de plot hebben. Ik hou ervan om ergens precies op het juiste moment aanwezig te zijn en om er dan zonder context weer uit te gaan. Als je dat soort momenten achter elkaar zet, krijg je alsnog een superconcreet gevoel. Het leven is erg ambigu. Precies dat hebben we omarmd en dat is ook de taal geworden van onze film.”

Januari is eind september te zien tijdens het Nederland Film Festival en wordt op 23 november samen met de andere NFA-fictiefilms uitgezonden op NPO3.