Lichting 2023: Renee Schräder over Oaia neagră
'Ik had niet het idee dat mijn film hierover moest gaan'
In aanloop naar de Studentencompetitie op het aanstaande Nederlands Film Festival interviewt Filmkrant wekelijks vers afgestudeerd filmtalent van verschillende academies. Renee Schräder (St. Joost) trapt de reeks af met Oaia neagră, een documentaire over de liefde tussen de maakster zelf en een trans man die ophef veroorzaakte op het Roemeense platteland. “In een Orthodox-Christelijk dorp in de middle of nowhere zeggen dat ik queer ben? Ik heb geen doodswens.”
Al haar hele studie had de relatie tussen natuur en mens de interesse van Renee Schräder. Voor haar afstudeerfilm besloot ze naar Roemenië te gaan om een van de meest biodiverse plekken van Europa vast te leggen.
“Je hebt daar nog oerbossen, en weides waar nog superveel wildbloemen groeien”, vertelt ze. “Ik vroeg me af hoe mensen daar met de natuur omgaan, wat er zo anders is. Ik werd getipt over een bepaald dorp. Mijn idee was om daar drie generaties te volgen, want wellicht verandert de verhouding tot de natuur nog per generatie.”
Zeggen dat het anders liep dan dat plan, is een understatement na het zien van haar afstudeerfilm Oaia neagră (‘Zwart schaap’). Dat is een patroon, geeft Schräder direct toe: “Ik begin normaal met een bepaalde vraag, iets dat ik wil weten en waar ik me in wil verdiepen, maar ik kom altijd totaal ergens anders uit.”
In het dorp werd Schräder verliefd op een trans man, geboren als vrouw en ouder van twee kinderen. Oorspronkelijk zou hij – in het dorp gezien als vrouw – een van de generaties in Schräders film vertegenwoordigen. “Op dag één hing de liefde al meteen in de lucht. Ik dacht nog, dat kan ik wel negeren, maakt niet uit, ik maak die film gewoon. Niemand wist daar dat ik queer ben. Ik moest er ook niet aan denken om dat in een Orthodox-Christelijk dorp in de middle of nowhere te zeggen – ik heb geen doodswens.”
Wanneer wist je dat je het oorspronkelijke plan overboord moest gooien en de liefde tussen jullie, met alles dat daarbij kwam kijken, centraal moest stellen? “Er bloeide iets op tussen ons, dat probeerden we heel erg te verstoppen, maar er kwamen toch direct roddels over. Op een gegeven moment had iemand uit het dorp ons stiekem gefilmd. Dat filmpje, dat uiteindelijk ook in mijn film zit, werd door het hele dorp verspreid. Toen kon niemand er meer omheen en ontplofte de bom. Totdat dit gebeurde had ik niet het idee dat mijn film hierover moest gaan. Natuurlijk vind ik het belangrijk om erover te praten dat je als queer persoon op veel plekken niet wordt geaccepteerd of zelfs wordt bedreigd, maar dat had ik niet concreet voor ogen. Toen iemand had besloten om ons te filmen, viel voor mij de barrière weg of ik mensen wel of niet zo kon afschilderen. Er was opeens een oordeel over óns. Dat veranderde voor mij de hele zaak.”
Iemand anders wilde dit gesprek beginnen, dus laten we dat dan ook voeren? “Precies. In de film zit ook een ruzie met de moeder van mijn geliefde. Ik hou me heel erg bezig met ethiek rond documentaire en vind het belangrijk dat iedereen on board is, dat ik niet zomaar mijn eenzijdige perspectief geef op een situatie waar ik niet in zit of die niet van mij is. Maar nu ging het om een situatie die niet alleen ván mij was maar ook tégen mij was. Volgens zijn moeder was ik ziek in mijn hoofd en lesbisch en wat al niet meer. Ik zei haar: je kan me uitschelden, maar doe het dan ook op camera. Zodra mensen met een bepaald beeld in hun hoofd een queer liefde zien, dan zien ze opeens niet meer iets moois.”
Ik kan me voorstellen dat je zo bezig was om je eigen verweer te voeren en de noodzaak voelde alles vast te leggen, dat je uit het oog verloor hoe je alles in beeld wilde brengen… “Daar ben ik totaal niet meer mee bezig geweest. Het begon heel observerend en het idee was dat de camera helemaal niet voelbaar zou zijn in de film.” Lachend: “Dat is nu totaal het tegenovergestelde. De camera beweegt, je hoort mij praten, het is op veel momenten onscherp, maar dat brengt volgens mij juist het gevoel over waar wij inzaten. Vanaf het moment dat ik wist dat mijn film hierover moest gaan, kwam ook het bewustzijn dat ik de meest nare ervaring in mijn leven moest gaan filmen. In de montageruimte heb ik nog wekenlang gehuild omdat ik elke dag weer een scène moest doormaken waarin ik word uitgemaakt voor hoer. Als je daar in zit, denk je niet meteen: leuk, daar gaan we, staat mijn ISO wel goed?
Oaia neagră is te zien tijdens de Studentencompetitie op het Nederlands Film Festival, dat plaatsvindt van vrijdag 22 t/m vrijdag 29 september 2023.