Lichting 2023: Astrid Ardagh over Har du sett ho

In aanloop naar de Studentencompetitie op het aanstaande Nederlands Film Festival interviewt Filmkrant wekelijks vers afgestudeerd filmtalent. In haar impressionistische documentaire Har du sett ho neemt Astrid Ardagh (Rietveld academie) ons mee naar donkere winters en het wachten op de zon in noordelijk Noorwegen. “Er zit zoveel informatie in vol belichte beelden, dat het ten koste ging van de poëzie.”

Dat ze begon als schilder is niet eens zo verwonderlijk. In haar korte documentaire Har du sett ho (heb je hem gezien?) neemt Astrid Ardagh ons mee naar Engeløya, het eiland in het hoge noorden van Noorwegen waar ze opgroeide. Een gebied waar het in de winter maandenlang donker is en tegen het eind van januari de gesprekken over de naderende zon toenemen. Die duistere dagen klinken in eerste instantie niet schilderachtig, maar Ardagh maakt er een spel van, laat je als kijker het beeld aftasten en je afvragen of je iets wel goed gezien hebt.

“Schilderen was mijn grote passie, maar tijdens mijn studie besefte ik dat ik baat heb bij een dynamisch werkproces. Ik praat graag met mensen, wil ze interviewen en het proces actief meemaken. Film heeft een vrij grenzeloze manier van werken waar ik van geniet. De scene eromheen voelt ook veel minder pretentieus dan die van de beeldende kunsten, waarin mensen vaak in cryptische taal vervallen. Ik wil niet dat kijkers het gevoel krijgen te dom te zijn, ik wil toegankelijk werk maken dat ook buiten de kunstbubbel een publiek heeft.”

Je bent opgegroeid in de omgeving die je nu in je film gebruikt. Lange en donkere winters waren voor jou heel normaal. Wanneer kwam het bij je op om hier een film over te maken? “Vroeger zag ik verhalen en verschijnselen inderdaad niet op dezelfde manier als nu. Ik ben al geruime tijd weg uit Noorwegen en kom erachter dat ik het perfecte oog heb van een buitenstaander, maar ook van een insider. Wanneer ik nu daar ben, kan ik op zoek naar nieuwe verhalen. Deze film startte door covid. Ik ging terug naar Engeløya, waar mijn moeder nog steeds woont, en bleef daar de hele winter. Het maakte me echt bewust van het soort gesprekken dat mensen voeren als het einde van januari nadert. In het Noors noemen we het sol snakk, zonnepraat,, praten over de komst van de zon. Vanaf mijn kindertijd deed ik daar al aan mee, maar ik merkte nu pas hoe bijzonder het is. Ik nam mijn geluidsrecorder mee en begon die gesprekken op te nemen. Van die zongesprekken maakte ik een geluidsinstallatie. Het werk had zoveel potentieel, maar ik voelde ook dat het nog niet af was. Twee jaar later ontmoette ik een producer in Noorwegen aan wie ik het idee pitchte. Het was heel geruststellend om dit concept, en de positieve feedback van mensen erop, al achter de hand te hebben. Het was mijn eerste professionele productie, dan voelt het goed om een solide basis te hebben zodat je niet de hele tijd aan jezelf twijfelt.”

Je film is een heel zintuiglijke ervaring. Als kijker ervaar je hetzelfde als waar de mensen in de film het over hebben. Wist jij meteen hoe je dat moest aanpakken? “Ik wist vanaf het begin dat ik de boodschap van de film wilde overbrengen via de ervaring die het publiek bij de film heeft. Het moesten niet alleen beelden zijn die kijkers de film uitleggen. Documentaire kan zo veel krachtiger zijn als het niet per se informatief wil zijn. Verrassend genoeg was het binnenhalen van de zon het moeilijkste deel van deze film. Die heldere en kleurrijke beelden in het verhaal introduceren, voelde een beetje overdreven. En ik dacht aanvankelijk nog wel dat dit het makkelijkste zou zijn: zon die eindelijk licht in de beelden zou brengen, maar omdat er ineens zoveel informatie in vol belichte beelden zit, ging dat ten koste van de poëzie. De duisternis heeft weliswaar een abstract karakter, maar het bleek echt de bindende factor. Het was absoluut niet de bedoeling om met een zonsopgang een climax te bereiken en de indruk te wekken dat nu alles weer goed is, alsof iedereen uit het donker gekropen is. Dat moest ik gaandeweg echt inzien, want ik had het gepitcht als een film over de zon. Maar terwijl we filmden, bespraken en monteerden, bleek het veel meer te gaan over het veranderen van onze houding ten opzichte van de afwezigheid van iets; het is meer een ode aan de duisternis.

Zo voelt jouw film voor mij ook, als een pleidooi voor duisternis. Het is bijna alsof je een grote zus bent die haar kleine broertje verdedigt omdat hij altijd in de hoek moet staan. “Dat is heel fijn om te horen. Ik was echt ontroerd toen mensen de film zagen en vertelden dat ze een verbondenheid met de natuur voelden die ze niet eerder hadden meegemaakt. Het is mooi om dat op deze manier door te geven aan mensen die opgroeien in Nederland, een land dat zo gespecialiseerd is in de natuurlijke elementen beheersen. Maar ook mooi omdat mensen vaak over het Noordpoolgebied praten alsof iedereen daar depressief is. Het was voor mij heel belangrijk om het eiland waar ik vandaan kom niet af te schilderen als een absurde, achtergestelde, trieste plek zoals je vaak in films ziet als het over afgelegen plekken gaat. Ik wilde de mensen die daar wonen trots maken.”

Har du sett ho is te zien tijdens Matters of Being (10 september, Instrument Inventors, Den Haag), Suzi and Friends (22-23 september, Loods 6, Amsterdam) en SBK Sprouts Young Talent (5-11 oktober, Loods 6, Amsterdam).