Lichting 2022: Ciska Meister over A Place Where Reality Lies

In aanloop naar de Studentencompetitie op het Nederlands Film Festival interviewt de Filmkrant wekelijks vers afgestudeerd filmtalent. Ciska Meister rondde de Willem de Kooning Academie af met de metadocumentaire A Place Where Reality Lies. “Ik leg binnen het genre uit wat ik moeilijk vind aan documentaires.”

“Documentaires zijn niet mijn ding”, dacht Ciska Meister nog toen die begon aan de Willem de Kooning Academie. Vijf jaar later studeert Meister af met een documentaire. En niet zomaar een, want A Place Where Reality Lies kan een ultieme documentairefilm genoemd worden: een documentaire over het maken van documentaires.

Meesterproef
“Ik heb een haat-liefdeverhouding met het genre”, vertelt Meister tijdens een videogesprek. Dat kwam aanvankelijk omdat die dacht dat documentaires te makkelijk waren: iemand zet een camera neer en legt vast wat er gebeurt. Later, mede dankzij een minor Filosofie aan de Vrije Universiteit, knelde juist het besef van de complexe relatie tussen documentaire en werkelijkheid. Meister haalt als voorbeeld een documentaire aan over iemand die eenzaam is. De eenling loopt over het strand, maar wordt daarbij gevolgd door een meerdelige filmcrew. Die eenzame persoon is dus niet zo eenzaam als het op beeld lijkt.

Meisters afstudeerfilm A Place Where Reality Lies is een afrekening met deze worsteling met het documentairegenre. “Ik wilde de uitdagingen die ik voelde, vertalen naar een documentaire. A Place Where Reality Lies is als een hond die zijn eigen staart achternazit: ik leg binnen het genre uit wat ik moeilijk vind aan documentaires.” Dat zit al in de titel, een woordgrap die de complexe relatie blootlegt tussen documentaire en werkelijkheid. In wat krom Nederlands: een plek waar de werkelijkheid li(e)gt.

In vijf hoofdstukken filmt Meister evenveel gevestigde documentairemakers in de stijl van de betreffende regisseur. Een maker wordt gefilmd in een studio, een ander wordt gevolgd op straat. Weer een ander wordt vastgelegd in een reflectieve audioreportage. Daarmee heeft A Place Where Reality Lies iets weg van een meesterproef: Meister moest in korte tijd verschillende documentairevormen meester worden. Diens eigen filmstijl komt met name naar voren in korte intermezzo’s, waarin een voice-over op de manier van natuurdocumentaires commentaar levert op de film.

Achter de schermen
Een leidraad in de film is de mate van aanwezigheid van de makers. Sommige documentaires verbergen die aanwezigheid – Meister verwijst hierbij naar documentaires met een observerende, fly on the wall-stijl – andere, zoals egodocumenten, gaan juist expliciet over de regisseurs zelf. Meister voelt zich thuis ergens in het midden, waar de invloed van de maker nog voelbaar is, maar de documentaire niet over diens eigen ervaringen gaat.

A Place Where Reality Lies breekt constant de vierde wand: camera’s en microfoons verschijnen in beeld, crewleden voeren gesprekken over de aanpak en Meister betwijfelt diens keuzes. Tegelijkertijd is alles in A Place Where Reality Lies een zorgvuldige constructie. Meister geeft een kijkje achter de schermen en onthult daarbij het werk en de enscenering die in zogenaamd spontane scènes worden gestoken. Maar ook dit kijkje achter de schermen blijft een geconstrueerde gebeurtenis.

In een van de beste scènes rijden Meister en enkele crewleden naar het huis van een filmmaker. De crewleden stellen kritische vragen; Meister lijkt niet in staat een samenhangend antwoord te geven en eindigt het gesprek door over hoofdpijn te klagen. “Deze scène geeft het gevoel dat ze snel vragen op me afvuurden, maar in werkelijkheid was het een gesprek van dertig minuten, waarbij ik ook inging op wat ze zeiden. Ik had echt hoofdpijn, maar het is natuurlijk zo geknipt om de kijker een bepaald beeld te geven.” Maar dat wil niet zeggen dat de montage een verkeerd beeld geeft van de situatie, volgens Meister: “Juist door de montage komt de kern van dat moment naar voren: er werden kritische vragen gesteld en ik had moeite daar duidelijk op te reageren.”

Als documentaires een geconstrueerd verhaal vertellen, wat is dan het verschil met fictiefilms? Het is een belangrijke kwestie die de hoofdvraag vormde van Meisters afstudeerwerk, maar na afloop nog steeds moeilijk te beantwoorden blijkt. Voor elke regel die je kan verzinnen is wel een film te bedenken die daarop de uitzondering vormt.

Uiteindelijk beschrijft Meister documentaires als “een poging”: documentaires kunnen de werkelijkheid niet vastleggen, maar proberen het toch. A Place Where Reality Lies legt precies deze poging vast. In zijn complexe relatie met de werkelijkheid omarmt deze documentaire het mogelijke verwijt van de leugen – en komt uiteindelijk juist door het portretteren van de eigen tekortkomingen dicht in de buurt van wat we de waarheid van het genre kunnen noemen.

A Place Where Reality Lies is te zien tijdens de Studentencompetitie op het Nederlands Film Festival, dat plaatsvindt van woensdag 21 t/m vrijdag 30 september 2022.