Lichting 2020: Thom Lunshof over Harmonia

Het hele najaar interviewt de Filmkrant vers afgestudeerd filmtalent van verschillende academies. In de metaforische speelfilm Harmonia verbeeldt Thom Lunshof (Filmacademie) hoe jongeren van nu een gigantische druk ervaren om zo goed mogelijk te presteren. “Aan de ene kant kan die druk je kapot maken, maar als je tot grote hoogtes vliegt geeft dat ook energie.”

Dat Philine (Nora El Koussour) rechten studeert leer je pas gaandeweg in Harmonia, de bezwerende afstudeerfilm waarmee Thom Lunshof de Topkapi Films Fictie Prijs voor Beste Afstudeerfilm won. Wat voor Philine voorop staat is een plek verwerven in het prestigieuze roeiteam van de universiteit. Tentamens over internationaal recht komen op de tweede, derde, of misschien wel vierde plaats. Familiebijeenkomsten slaat ze over en aan ander sociaal contact ontbreekt het ook. Philine heeft haar eyes on the prize, maar raakt daardoor steeds verder afgezonderd van de wereld om haar heen.

Lunshof, die samen met Sam Dijkstra het scenario schreef, laat zien dat Philine niet de enige is die bijna bezwijkt onder de enorme druk die we onszelf opleggen. Gaandeweg wordt duidelijk dat eigenlijk een ander personage de hoofdrol speelt in Harmonia: de onzichtbare prestatiedruk die ons allemaal afzondert en samenbrengt. Verbeeld in het vloeiende camerawerk van Amit Kumar wordt die druk bijna tastbaar in Harmonia. Een voice-over biedt reflectie op de maatschappij waarin we nu leven, die maakt dat we onszelf constant met iedereen om ons heen en op onze sociale-mediaplatforms vergelijken. Harmonia gaat over die pijnlijke afzondering die steeds meer haar tol eist in de vorm van burnouts en inzinkingen. Tegelijkertijd schemert ook hoop door in dit meeslepende generatieportret: als we ons allemaal alleen voelen met onze stress, dan zijn we door die gedeelde stress toch ook met elkaar verbonden.

Harmonia verbeeldt heel mooi hoe we ons met zijn allen eenzaam voelen. Iedereen voelt de druk om te presenteren, en toch lijkt het alsof alles alleen op jou afkomt. Is dat een herkenbaar gevoel? “Het is leuk dat je dat samen-alleen aspect eruit hebt gehaald, want het was ook echt onze bedoeling om die kant te belichten. Tegelijkertijd laat de film ook andere interpretaties toe en dat is ook iets wat we heel graag wilden bereiken. Het is namelijk best persoonlijk hoe je druk ervaart. Al merkte ik samen met scenarist Sam Dijkstra dat in onze vriendenkringen, ook buiten de kleine bubbel van de Filmacademie, ontzettend veel mensen vroegtijdig wegvielen, er ineens een jaar tussenuit waren of kampten met burnout-verschijnselen. En dat terwijl je eigenlijk nog maar aan het studeren bent. De wereld daarna moet nog beginnen, je moet nog aan het werk gaan, je zit nog maar op een studentenkamer. Daar wilden we graag iets over maken. Hoe kunnen twintigers nu al zoveel druk ervaren? Je moet jezelf al vroeg met de rest van de wereld vergelijken en sociale media helpen daar natuurlijk ook niet bij.”

Je hebt duidelijk gekozen voor één hoofdpersonage, en tegelijkertijd is Harmonia een breder portret van een generatie. Hoe vond je die balans? “Dat was een lange zoektocht. Voordat we ons verhaal hadden, speelden we al een tijd met hoe we die thematiek vorm konden geven. Daarbij stuitten we haast per toeval op massahysterie. Een klasgenoot van de documentaire-lichting stuurde me een artikel door over een dansplaag in een Duits stadje in, volgens mij, 1512. Die plek stond op de rand van een hongersnood, stond dus onder enorme druk. Op een dag begon daar op het marktplein, die voor de zoveelste dag op rij leeg stond, een vrouw vanuit het niets te dansen. Geen normale dans, maar een manische dans, alsof er iets uit moest. De daaropvolgende dagen en weken begonnen de mensen op die plek de dans over te nemen. Uiteindelijk verkeerde het hele dorp in een soort van manische dans. De autoriteiten van het dorp richtten zelfs een podium op, zodat de mensen een plek kregen om met elkaar te dansen. Natuurlijk was de afloop voor velen fataal, mensen hebben zichzelf letterlijk doodgedanst. Dat intrigeerde ons erg. We zijn die massahysterie verder op gaan zoeken. Dat vonden we ook op scholen, ook in deze tijd. Bijvoorbeeld een school een een gebied dat aan de rand van een burgeroorlog zat, waar de kinderen een lachepidemie opliepen. Mensen konden wekenlang niet meer stoppen met lachen, niet omdat het zo grappig was, maar omdat ze een enorme druk ervaarden. Ook dat beeld sprak ons enorm aan. Daarmee zijn we onze eigen zoektocht begonnen naar de beste manier vinden om die druk voelbaar te maken. Want iedereen ervaart druk, maar het is geen tastbaar fenomeen.”

Het is erg toepasselijk dat het hoofdpersonage roeister wil worden. Harmonia is ook een soort anti-sportfilm, een anti-Rocky. “We zochten inderdaad een manier om die druk concreet te maken. Druk ervaar je ook als je studeert of in een vergadering zit, maar filmisch is dat niet zo interessant, omdat alles dan intern blijft. Daarom zochten we het op in het fysieke. We wilden ook blijven bij een soort universitaire setting. Zo kwamen we uit bij roeien, omdat die sport, in ieder geval in Nederland, heel erg bij het universiteitsleven hoort. We hebben veel roeisters geïnterviewd, die onze premisse konden bevestigden en er vaak zelfs nog een schepje bovenop deden. We hebben veel kunnen putten uit hun ervaringen.”

Harmonia is ook een onderdompeling in een widescreen, metaforische film die heel vloeiend loopt. Waar zocht je naar in de beeldvoering?  “Na lang zoeken kwamen we op het abstracte idee om van die prestatiedrang een personage in de film te maken. Dat personage is natuurlijk die voice-over geworden die over de lange takes zit. Al in de scriptfase vroegen we onze cameraman en sound designer erbij om dat personage vorm te geven. We hebben immers een personage dat je niet in beeld ziet, maar je wel moet erkennen, ervaren en mee moet voelen door de hele film. Vanuit de voice-over kwamen we er uiteindelijk op om dit personage steeds vanuit één lang shot te verbeelden. Wanneer je door iemands ogen kijkt, wanneer je een personage bent, snij je niet. Je schiet niet van close-up naar totaalshot. Je bént dan dat personage en daar kun je dan ook niet uit ontsnappen, net zoals de andere personages niet kunnen ontsnappen aan de druk die zij ervaren.”

De film geeft een behoorlijk cynisch beeld van prestatiedruk en eenzaamheid. Al lijkt het einde ook een soort moment van verzoening en overbrugging te suggereren. Heeft het maken van deze film jullie anders doen kijken naar de druk die onze generatie ervaart? “Dat is iets waar we zelf ook een tijdje mee hebben geworsteld. Wat we absoluut niet wilden is een oplossing. We bieden liever reflectie dan antwoorden op de vragen die de film stelt. Wel wilden we laten zien dat aan alles twee kanten kan zitten. Naar mijn idee is dat misschien niet altijd helemaal tot zijn recht gekomen, maar ik vind het wel mooi dat je zegt dat je aan het einde van de film een soort verbondenheid voelt. Die dubbelzinnigheid, die was heel erg belangrijk voor ons. Aan de ene kant kan die druk je kapot maken, maar als je tot grote hoogtes vliegt geeft dat ook energie. Dat is ook waarom we film maken, sporten, of waarom we vreugde ervaren wanneer onze voetbalclub de eerste prijs wint. Het maakt ons ook mens.”

Jouw derdejaarsfilm speelde zich af tegen de achtergrond van de tachtigjarige oorlog. Harmonia kent een hedendaagse setting. Ik ben benieuwd of je een overlap ziet tussen die films. Wat voor een verhalen trekken je aan? “Dat is een zoektocht voor mij geweest op de Filmacademie, ook omdat er soms projecten op je pad komen die misschien niet helemaal in lijn staan met wat je verder wil maken. De films die ik graag zou willen maken, zijn films die iets te vertellen hebben, prikkelen, aanzetten tot denken, reflecteren en praten. Films die je anders laat kijken naar fenomenen die je misschien al wel denkt te kennen of begrijpen.”

Werk je daar nu al aan, of neem je nu eerst even rust na vier jaar druk van de Filmacademie? “Ik werk nu als regieassistent bij Mascotte, de nieuwe film van Remy van Heugten. Dat is toevallig op mijn pad gekomen. Ondertussen werk ik al een tijdje met dezelfde scenarist, Sam Dijkstra, aan een paar plannen. We hebben iets liggen voor een hele korte film, We hebben ook iets liggen voor een miniserie die we ergens ooit in de toekomst willen maken. We hopen dat ergens in deze tijd toch een gaatje is voor ons om iets te kunnen ontwikkelen en aan nieuwe projecten te werken.”