Lichting 2020: Mayis Rukel over The Pendant

Het hele najaar interviewt de Filmkrant vers afgestudeerd filmtalent van verschillende academies. Over The Pendant van de Turkse filmmaker Mayıs Rukel (Gerrit Rietveld Academie) hangt een absurdistische sfeer die zijn oorsprong vindt in de wereldpolitiek. “Als de waarheid onderdrukt wordt, ga je die zoeken in symbolen.”

Het wonderlijk mysterieuze The Pendant is moeilijk te duiden, maar fascineert des te meer. Onder het mom van een goocheltruc wordt een bewusteloze man verstopt in een kast waar hij vervolgens uit verdwijnt. Een nieuwslezeres in glitterjas orakelt onwaarheden. Aan de grens vraagt een man een verblijfsvergunning aan bij de marechaussee; hij wordt geholpen door een vrouw met een boze blik in haar achterhoofd. Twee mannen met olifantenmaskers op worstelen voor een farao-achtig figuur. In een blauwe kamer wordt een fabel over vossen voorgelezen. En door al deze scènes heen lopen occulte zaken als koffiedik en tarotkaarten.

Toch vond al die absurditeit zijn oorsprong in de hedendaagse realiteit, vertelt de van oorsprong Turkse regisseur Mayıs Rukel, die met The Pendant afstudeert aan de Gerrit Rietveld Academie. “Het politieke klimaat werd steeds grimmiger. Dat voelde ik niet alleen, ik las er ook steeds meer over. Denk aan surveillance en bewakingstechnologieën en allerlei andere ontwikkelingen waar we dagelijks mee te maken hebben. Het drijft allemaal af naar een bijzonder donkere plek. Natuurlijk houdt het onderwerp van een onderdrukkende overheid en zijn structuren me ook erg bezig vanwege het land waar ik vandaan kom, en hoe zich dat verhoudt tot Nederland, waar ik nu woon.”

The Pendant is te zien als een reeks samenhangende sketches, elk met zowel letterlijk als figuurlijk een eigen kleur. Hoe is dat ontstaan? “Ik wilde een aantal politieke verhalen vertellen. Dat politieke narratief verbindt de scènes. Maar ik zocht naar meer manieren om die verschillende onderdelen waar ik iets over wilde zeggen bij elkaar te brengen. Zo kwam de hanger [in het Engels pendant, waar de film dus zijn titel aan ontleent; AZ] erin die aan het begin van de film is te zien, een rond object van gekleurde edelstenen dat uit elkaar spat. Dat idee hield het hele script bij elkaar. Het komt uit een computerspel dat ik speelde toen ik acht of negen was. Een personage moest tegen allerlei bazen en monsters vechten en won dan iedere keer een edelsteen. Al die edelstenen samen vormden een amulet.”

Door je afkomst is het verleidelijk de scènes te lezen als een allegorie voor de Turkse politieke situatie, al kan het uiteraard om verschillende landen gaan. “Hoe mensen op de film reageren hangt meestal samen met de afkomst van de kijker. Iemand met een Turkse achtergrond zal meteen begrijpen dat de verdwijntruc in de kast te maken heeft met de politieke verdwijningen waar we in Turkije mee te maken hadden in de jaren negentig, en misschien nog steeds. Een Zuid-Amerikaan zal dat ook oppikken, omdat ze daar ook veel meer met dat soort geweld te maken hebben. Iemand met een West-Europese achtergrond zal eerder zeggen: ‘Wat een grappig toneelstuk over die goocheltruc.’ Die donkere politieke lading kan sommige mensen ontgaan, iedereen kijkt immers vanuit zijn eigen ervaring. In verschillende scènes komt ook een blauwe vogel voor. Voor mij heeft dat een totaal andere betekenis, maar een docent zei meteen: ‘Twitter, toch?’.”

Zo is de film te zien op verschillende niveaus en blijft hij op elk niveau werken. “Ja, het wordt in ieders hoofd iets anders. Daarom vind ik het ook heel leuk om er over te praten en andermans meningen te horen. Er zit veel subtekst en gelaagdheid in de film, daar ga ik graag over in gesprek.”

Tussen het brute geweld en de donkere thema’s snijdt de film ook de bijzondere plek aan die is weggelegd voor magie. Welke rol heeft magie voor jou? “Het vult de ruimte die bewust is leeggelaten, of die hardnekkig wordt bewaakt door onderdrukkende regimes. Magie is ongrijpbaar, kan geen vlam vatten. De scène waarin de vrouwelijke nieuwslezer een bizar rapport over consensuscijfers voorleest, geeft de situatie weer waarin de waarheid via alle mogelijke kanalen wordt onderdrukt. Schaamteloos, zonder blikken of blozen, Je wordt op alle mogelijke manieren voorgelogen. In de scène die daarop volgt zie je hoe iemand kijkt naar koffiedik, naar tarotkaarten, een worp dobbelstenen. Dat zijn meer traditionele manieren om de waarheid te vinden zoals die is verstopt in symbolen en rituelen. Het zegt in feite: waar moet je de waarheid nog vinden als die wordt onderdrukt? Dan wijken we waarschijnlijk uit naar voorouderlijke verhalen, naar traditionele symbolen en tradities, naar dingen die in de luwte leven en weten te ontsnappen aan de aandacht van onderdrukkende systemen.”

The Pendant is geselecteerd voor de studentencompetitie van het Nederlands Film Festival. Voorafgaand aan de uitreiking op 13 december zijn de geselecteerde films dit weekend online te zien.