Krzysztof Zanussi over zijn oeuvre

Krzysztof Zanussi (61) werd in het eerste nummer van de Filmkrant “een van de populairste Poolse filmers in Nederland” genoemd. Het Poolse communistische regime was minder ingenomen met de filmmaker, die met films als The Structure of Crystal, Family Life en Kontrakt het morele failliet van de Poolse samenleving blootlegde. Tegenwoordig kunnen Zanussi en Polen het uitstekend met elkaar vinden. “Het communisme was ineffectief, krankzinnig en absurd.”

Het eerste dat opvalt is dat hij geen baard meer heeft. Zanussi was dit voorjaar even in Nederland. Om precies te zijn in het Haags Filmhuis, waar zijn nieuwste film Life as a Sexually Transmitted Fatal Disease voor in Nederland wonende Polen te zien was. Uitverkochte zaal, want Zanussi is populair in de Poolse gemeenschap in Nederland.

Als hij de zaal binnenstapt, geniet hij zichtbaar van het applaus. Hier staat een man die niets meer hoeft te bewijzen, maar die kan oogsten. Losjes vertelt hij een paar anekdotes, waarna hij zijn film inleidt. De film gaat onder andere over euthanasie, zegt hij, waarna hij de Nederlandse euthanasiewetgeving kapittelt. “Nederland zit op de verkeerde weg, want het menselijke leven is een geschenk van God, zodat alleen Hij erover mag beschikken.”

Zo eenvoudig kan het zijn voor een katholieke Pool. De film is overigens minder stellig, want daarin pleegt een aan kanker lijdende man passieve euthanasie door de infusen uit zijn lichaam te trekken. Na afloop zegt Zanussi vergevingsgezind hem niet te willen veroordelen, ook al handelde hij in strijd met Gods wil.

Dat Zanussi katholiek is, heeft hij nooit verborgen. In de periode van het communistische Polen bracht het hem geregeld in aanvaring met de autoriteiten, maar in het “nieuwe Polen” is de katholieke kerk weer een factor van belang, zodat Zanussi veranderde van culturele outcast in culturele bobo. Na de omwenteling werden hem talrijke functies aangeboden. “Ik kon lid worden van de regering, hoofd van de nationale televisie of ambassadeur in een groot land.”

Geen van de functies accepteerde hij, omdat film zijn “werkelijke roeping” is. Wat niet verhindert dat de Poolse regering geregeld een beroep op hem kan doen. Zo maakt hij deel uit van de Poolse diplomatieke delegatie die onderhandelt over de toetreding van Polen tot de Europese Unie. Er blijkt in Zanussi een agrarische deskundige te schuilen. “De Europese Unie wil dat wij de landbouw moderniseren, maar dat zal vijf miljoen boeren werkloos maken. Wij zijn niet tegen modernisering, maar willen niet jullie fouten overnemen. Grootschalige landbouw veroorzaakt ziektes als mond- en klauwzeer. Wij willen een modern, maar gezond landbouwsysteem.”

Wierook
Zanussi is niet alleen thuis in Poolse regeringskringen, maar ook in het Vaticaan. Als lid van de pauselijke commissie cultuur discussieert hij een paar keer per jaar met de paus, die hij al kende toen deze nog bisschop was in Kraków. “Met de meeste van zijn opvattingen ben ik het eens.” Met welke hij het niet eens is? “Ik uit mijn kritiek niet in het openbaar, maar persoonlijk tegen hem”, klinkt het diplomatiek.

Over het huidige Polen is Zanussi opgetogen. “Ik ben zeer tevreden over de laatste tien jaar. We hebben weer een normaal economisch systeem, waarin mensen zich kunnen ontwikkelen. De slechte kanten van de mens krijgen minder kans. In de tijd van het communisme kon iedereen elkaar schade berokkenen, bijvoorbeeld door met een anonieme brief je buurman aan te klagen. Dat dit niet meer kan, is een grote vooruitgang.” Hij erkent dat er geen vooruitgang is geboekt in de relatie tussen joden en niet-joden. “Ik betreur het diep dat de meeste niet-joodse Polen niet willen toegeven dat ze slachtoffer én dader waren. Ze waren zelf slachtoffers van het nazi-regime, maar bij de vervolging van de joden waren ze daders. Ik wilde voor de BBC een film over dit onderwerp maken, maar men haakte af.”

De suggestie dat hij in de communistische periode zijn beste films maakte, verwerpt hij. “Dat is een cliché, dat wordt ook altijd over mijn goede vriend Kieslowski gezegd, terwijl hij zijn beste films buiten Polen maakte.” Wat hem op dit moment bezighoudt? “Ik wil een film maken over een jongen die twijfelt tussen een leven als monnik en arts.” Bespeuren we een gedateerde film over het katholieke celibaat? “Dat ik katholiek ben, wil niet zeggen dat ik katholieke films maak. Ik maak films over mijn visie op christelijke waarden.”

Het klinkt modern, maar toch ruiken we bij Zanussi, anders dan bij Kieslowski, wierook, horen we kerkgezang en zien we knielende monniken.

Life as a Sexually Transmitted Fatal Disease wordt in Nederland niet in de bioscoop uitgebracht. In de betere videotheken zijn een paar vroege films van Zanussi te huur.